5N1K yazılı basın, haber ajansı, radyo, televizyon ve çevrimiçi medyanın gazetecilik metin formu üretim sürecinde yararlandığı, gazetecilik mesleği araştırmalarının hareket noktasını oluşturan “N” ve “K” harfleri ile başlayan sorulardır. Haber veya rapor, röportaj, yorum ve eleştiri gibi gazetecilik metin formlarında mantıksal bir bütünlük içinde yanıtlanması gereken soruların, sıralama ve anlamları şöyle ifade edilebilir: “Ne” sorusu olayın içeriğini, seyrini ve problemi; “ne zaman” sorusu olayın gerçekleştiği zaman birimini; “nerede” sorusu olayın yerini; “nasıl” sorusu olayın ayrıntılarını; “neden” sorusu olayın gerekçesini ve bağlamını ve “kim” sorusu eylemde bulunan ve olayda yer alan kişiyi, haber kaynağını veya haber aktörünü ve fonksiyonunu ifade etmektedir.

“5N+K” sorularına dayanılarak gazetecilik metin formlarının yazım kurallarının oluşturulması, Amerikan İç Savaşı’nın (1861-1865) yaşandığı dönemde, telgraf aracılığıyla enformasyonu gazetelerine ulaştırmak isteyen muhabirlerin, maliyeti düşürmek amacıyla durumu olabildiğince az sayıda sözcükten yararlanarak ve olayın özüne odaklanarak anlatma çabalarıyla ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte gazetecilik mesleğinin gelişim sürecinde, metin formu yazım kurallarına gereksinimlere göre yeni soruların eklenmesi, gazetecilik bilim ve meslek çevreleri tarafından kabul görmektedir.

Uluslararası enformasyon akışının hızlanarak yoğunlaşması, enformasyon üretiminin hangi haber organizasyonu tarafından gerçekleştirilerek dağıtıldığı sorusunu da beraberinde getirmiş ve “5N+K” sorularına, 6. N (nereden) eklenmiştir. Yeni medya teknolojisinin yaygın ve etkin kullanım sürecinde bazen enformasyon kaynağının belirsiz kalması, “nereden” sorusunun önemini artırmaktadır. “Nereden” sorusunun yanıtının, gazetecilik metin formları içinde yer alması, kaynağı belirsiz ve manipülasyon amaçlı “saldırgan enformasyon”un etkisinin azalmasına katkıda bulunmaktadır.

6. N (nereden) sorusunun yanında meydana gelen olayın yarattığı ve yaratabileceği olası sonuçların da önemli olduğu ve olay sonucunda ortaya çıkan etkinin irdelenerek gazetecilik metin formunda belirtilmesi gerektiği düşüncesi, gazetecilik bilim ve meslek çevrelerinde kabul görmektedir. Bu çerçevede olayın yarattığı ve yaratabileceği sonuçların neler olduğu ve olabileceği sorusunun yanıtını alabilmek için gazetecilik metin formları, “6N+K+S” (Sonuç) biçiminde yeniden formüle edilmektedir.

Gelişim sürecinde yazılı basın, hedef kitlenin özellikleriyle pek ilgilenmemiş ve içeriğin, okurun tümünün gereksinim ve beklentilerini karşılayabileceği varsayımından hareket etmiştir. Radyo, televizyon ve çevrimiçi medyanın enformasyon dağıtım pazarına katılımı ve artan rekabet ise belirli bir alımlayıcı kitleye yönelme, ürünün bu kitle arasında pazarlanması ve alımlayıcı kitleyle ilgilenen reklâm verene de erişme çabalarını belirginleştirmektedir. Geleneksel ve internet gazetelerinin ekonomik yönelimi nedeniyle hedef kitlenin, enformasyon pazarında giderek önem kazanması, enformasyonun “kimin için”, “hangi hedef kitle için üretildiği” sorusuna odaklanılması ve gazetecilik metin formlarının oluşturulmasında, hedef kitlenin de göz önünde bulundurularak soruların, “6N+2K+S” olarak yeniden formüle edilmesi tartışmalarını beraberinde getirmektedir. Bu perspektif; sorunun, metnin üretimi aşamasında anlamlı olabileceği ancak metin formunun yazımında yanıtın nasıl yer alacağı tartışmaları nedeniyle gazetecilik bilim ve meslek çevrelerinde henüz kabul görmemektedir.

Geleneksel ve internet gazetelerinin araştırmaya dayalı, rutin veya popüler gazetecilik metin formlarında “6N+K+S” sorularının yanıtının, olabildiğince ilk paragrafta açıklanması gerekmektedir. Soruların yanıtı; özne ve yüklemin yanında sıfat ve zarfı da içermekte ve olayın, okur/dinleyici/izleyici/çevrimiçi medya kullanıcısı tarafından doğru anlaşılmasına yardımcı olmaktadır. Soruların bir mantık silsilesi içinde veya yeterince yanıtlanmaması; olayın özünün, problem bağlantılarının, bağlamının ve neden-sonuç ilişkisinin anlaşılamamasına neden olabilmektedir.

Gazetecilik metin üretiminde; enformasyon kalite standartlarının sağlanabilmesi ve olayın, okuyucu/izleyici/dinleyici ve çevrimiçi medya kullanıcısı tarafından doğru anlaşılabilmesi için yararlı olan bu sorulara olayların karmaşık yapısı, medya teknolojisinin dinamik gelişimi ve medyanın ekonomik yönelimi nedeniyle yeni soruların eklenme olasılığı vardır. Ancak geleneksel medyanın ve internet gazetelerinin reklam verene ve firmalara erişme çabası, enformasyon kalite standartlarının sağlanmasında anlamlı olan “6N+K+S” sorularının giderek göz ardı edilebileceği kaygısını arttırmaktadır.

Füsun Alver