Birden fazla dönemde kullanılan bir maddi veya gayri maddi sabit kıymetin maliyetinin dönem giderlerine veya üretim maliyetine, varlığın ekonomik ömrü boyunca sistematik olarak yansıtılmasıdır. Böylelikle dönem kârı veya mamul maliyetlerinin daha gerçekçi olarak ölçülmesine çalışılır. Varlığın ekonomik ömrü tahmin edilirken fiziki veya teknolojik ömürleri dikkate alınır.

Amortisman kavramı işletmecilik hayatına 19. yüzyılda sanayi devrimi ile birlikte, özellikle ağır sanayi işletmelerinde tesislerin yıpranma paylarının kârın hesaplanmasında dikkate alınması düşüncesiyle doğmuştur.

Türkçeye Fransızca “amortissement” kelimesinden “amortisman veya itfa” olarak yüzyıl önce girmiş, zamanla sadece “amortisman” hâlini almıştır. İlerleyen yıllarda Amerikan İngilizcesindeki “depreciation” kelimesini karşılamakta kullanılmış, aynı dilde gayri maddi sabit kıymetler için kullanılan “amortization” terimi de “itfa” olarak Türkçe literatüre girmiştir. Gerek Fransızca kelime gerekse Arapça kökenli ifade özünde “yok olmak, sönmek” anlamlarını taşır. “Yıpranma payı” ifadesi daha anlaşılır olmakla birlikte, mesleki terim olarak yerleşmemiştir.

Amortisman nakdi bir ödeme olmamakla birlikte, bir öz varlık erimesidir. Özellikle sanayi ve ulaştırma işletmelerinde kâr üzerinde önemli etkisi olabilir.

Amortisman tahmini bir tutar olduğu için dönemsel olarak hesaplanmasında kullanılan birçok metot geliştirilmiştir. Bunlar arasında varlık maliyetinin yıllara eşit olarak yansıtıldığı doğrusal (normal, düz) amortisman yöntemi ile ilk yıllarda yüksek, giderek azalan tutarlar biçiminde hesaplama yapılan hızlandırılmış amortisman yöntemleri (azalan bakiyeler, yıl sayıları toplamı yöntemi gibi) veya üretim veya hizmet birimine göre amortisman hesaplama yöntemleri vardır.

İlgili makamlara veya kişilere sunulacak kâr rakamının tespitinde önem taşıdığı için bir ülkede uygulanabilecek amortisman yöntemleri vergi mevzuatında ve varsa ülkenin muhasebe standartlarında belirlenir. Vergi mevzuatı ve standartlarda izin verilen yöntemlerin farklı olması mümkündür.

Sınırsız ömrü olduğu düşünülen maddi sabit kıymetler (arsa, arazi, sanat eserleri) veya gayri maddi sabit kıymetler (şerefiye, marka değeri) üzerinden amortisman veya itfa payı genellikle hesaplanmaz.

Göksel Yücel