Antropolojiye göre insanın temel beslenme gereksinimlerini avlanarak ya da doğadaki meyve, yemiş, bitki ve bitki köklerini toplayarak sağladığı yaşam tarzını ifade eder. İnsanın doğayı, bitkileri ve hayvanları sömürmeden, bunlardan yiyebileceği ya da kullanabileceği ölçüde faydalandığı avcılık ve toplayıcılık, insanın doğaya en az zarar verdiği beslenme ya da yaşam tarzını da içermektedir. İlk dönemlerinde belirli bir coğrafyanın dışına çıkmadan yaşayan avcı ve toplayıcılar, “zümre” ya da “küme” denilen 30-50 kişilik gruplardan oluşuyordu. Toplumsal cinsiyet ya da benzeri bir tabakalaşmanın olmadığı bu “kümelerin” sayısı, insanın dil ve buna bağlı olarak grup içi koordinasyon becerisini geliştirebildiği ölçüde arttı.

İnsan, avcılık ve toplayıcılıkta sadece besin toplamadı, bunun yanında besin kaynaklarının, suyun, avlanabilecek hayvanların nerelerde ne zaman bulunduğu; hangi besinlerin zehirli, hangilerinin yenilebilir olduğu; hangi bitkilerin hangi dönemlerde hangi hastalıklara iyi geldiği; doğa şartlarına göre hangi barınma yerlerinin daha güvenli olduğu gibi bilgileri de topladı. Bunun yanında avcılık ve toplayıcılık, hayvanların avlanmasında nasıl örgütlenmek gerektiği, iletişimin ve iş dağılımın nasıl daha verimli yapılabileceği gibi alanlarda edinilen deneyimle insanın grup çalışmalarındaki iletişimini ve koordinasyonu da güçlendirdi. Tüm bu bilgiler ve deneyimler insanı bugüne taşıyan birikimin, yani kültürün temellerini oluşturdu.

İnsanın dünyadaki varlığı yaklaşık 7 milyon yıl öncesine uzanmaktadır. Bu sürenin büyük bir bölümünü (yaklaşık 5 milyon yıl) Afrika’da geçiren insan, Gürcistan ve Java adalarında bulunan kalıntılardan anladığımıza göre, yaklaşık 1,8 milyon yıl önce Afrika dışında yaşamaya başladı. Alet ve araç yapabildiği, iklime ve zorlu coğrafyalara dayanabildiği ölçüde yeryüzüne yayılmaya devam etti ve son olarak MÖ 11.000’lerde Amerika’nın (kıta anlamında) orta ve güneyine ulaştı. İnsanın, MÖ 8500’li yıllarda Türkiye’nin güneydoğusunda yer alan Bereketli Hilal bölgesinde yerleşik hayata geçişi de ifade eden ve bitki ve hayvanların evcilleştirilmesine (Neolitik Çağ) kadar geçen bu uzun dönemde (Paleolitik ve Mezolitik Çağ) temel geçim kaynağı avcılık ve toplayıcılıktı. Bugünkü insana vücut hat ve oranlarıyla benzeyen ilk insan olan Cro-Magnonlar’ı başlangıç olarak kabul etsek bile avcılık ve toplayıcılık yaklaşık 40.000 yıllık bir yaşam şeklini ve beslenme alışkanlığını ifade etmektedir. Buradan yola çıkan “Taş Devri” ya da “Avcı Toplayıcı” diyeti olarak bilinen “Paleolitik beslenme (Paleo Diet)” savunucularına göre, insan genetiği ve enzimleri yerleşik hayata geçişle başlayan ve bugüne kadar uzanan beslenme tarzına uyum sağlayamamıştır; obeziteden kalp hastalıklarına ve diyabete (şeker hastalığı) kadar günümüz hastalıklarının nedeni de bu uyumsuzluktur. Kırmızı ve beyaz etler ile sebzelere ağırlık verilen “Paleolitik beslenme”de süt ve süt ürünleri, tahıllar, tuz, un ve şeker yasaklılar listesindedir. Bir görüşe göre avcı ve toplayıcı yaşam tarzının besin türleri dışında örnek alınması öğütlenen bir diğer yanı da hareketli yaşam alışkanlığıdır. Ancak evrimsel antropoloji alanında çalışan Herman Pontzer, Tanzanya’daki avcı ve toplayıcı Hadzalar üzerinde yaptığı araştırmadan yola çıkarak avcılık ve toplayıcılıkla yerleşik hayata geçmiş günümüz insanı arasındaki asıl farkın, günlük hareketli yaşam ve enerji tüketimi değil, beslenme alışkanlığı olduğunu savunmaktadır.

Günümüzde az sayıda da olsa avcı ve toplayıcı şekilde yaşayan insan toplulukları bulunmaktadır. Afrika’da Kalahari Çölü kıyısında yaşayan Sanlar, Orta Afrika Pigemeleri, Kenya ve Tanzanya’da yaşayan Okiekler ve Tanzanya Hadzaları, Kuzey Sibirya’daki Yukaghir ve Gilyaklar, Japonya Ainuları, Avusturalya Aborijinleri’nden bazıları, Amazon ormanlarında yaşayan bazı yerli topluluklar, Kuzey Amerika’da yaşayan Inuitler ve diğer bazı yerli gruplar günümüzdeki avcı toplayıcılar arasında sayılabilir.

Abdurrahman Yılmaz