Mesajların yüz ifadeleri, el ve kol hareketleri, bedenin duruşu ve fizikî mesafe gibi sözel olmayan yollarla iletildiği bir iletişim biçimidir. Bu bağlamda beden dili “sözel olmayan iletişimin tüm yönlerini kapsadığından, kelimelere dökülmeyen, kelimelere ifade edilmeyen bir iletişim yöntemi” olarak tanımlanabilir. İletişim sürecinde yüz ifadeleri/mimikler, jestler; el, kol ve baş hareketleri, kişiler arası mesafe, duruş biçimleri, kullanılan aksesuarlar ve dış görünüş (giysiler, kullanılan renkler vb.) beden dilinin unsurları olarak değerlendirilir. Bunların her biri ise iletişim sürecinde değişik anlamlar ifade eder. Diğer yandan beden dilinin iletişim esnasında bedende meydana gelen, gözle görülebilen birtakım değişiklikler ve beden hareketleriyle sınırlandırılması gerektiği yönünde görüşler de mevcuttur.

Yunanca “kinema” kelimesinden türetilmiş olan “kinezik” ise beden dilini inceleyen bir bilim dalıdır. Kinezik bağlamında beden dili işaretleri amblemler, betimleyiciler/destekleyiciler, duygu göstergeleri, düzenleyiciler ve uyumlandırıcılar olarak ayrıştırılabilir.

Beden dili konusuyla ilgili önemli çalışmalar 20. yüzyılda gerçekleştirilmiştir. 1945 yılında Charlotte Wolff’un Jestlerin Psikolojisi kitabı yayımlanmış, 1952 yılında Ray L. Birdwhistell ise Kinezik’e Giriş adlı kitabında “kinezik” sözcüğünü ilk defa kullanarak kelimeyi literatüre katmıştır. 1960’lı yıllardan sonra yüz ifadeleri tipolojisi oluşturmak amacıyla Paul Ekman tarafından çalışmalar yürütülmüştür. Özellikle “yüz” ve “jestler” üzerine odaklanan Ekman 1980’li yıllarda yüzün anlamlandırılması amacıyla, kısa adı FACS olan “Yüz Hareketleri Kodlama Sistemi”ni geliştirmiştir. Ekman, insanların gerçek duygularının yüzlerinden okunabileceğini ileri sürmüştür.

Günümüzde beden dilinin etkin kullanılması ve okunması bir iletişim becerisi olarak nitelenir. Beden diline bakarak insanların ruh hâlleri ve duyguları hakkında fikir edinmek mümkündür. Nitekim araştırmalara göre iletişimde söylenenler%7, ses tonu %38, bedensel hareketler ise %55 oranında etkili olmaktadır. En basit anlatımla konuşan kişi beden dilini kullanarak konuşmasını desteklerken dinleyen de beden dili yoluyla ilgi ve dikkatini, yani dinlediğini karşıdaki kişiye gösterebilir. Böylece iletişim daha sağlıklı bir şekilde işler.

Beden dili konusunda yapılan çalışmaların büyük bir çoğunluğunun “yüz bölgesi” üzerinde yoğunlaştığı görülmektedir. Bunun sebebi ise insan vücudunda en fazla dikkat çeken bölgenin yüz bölgesi olmasıdır. İnsanlar iletişim kurarken yüzün kas hareketleri olarak ifade edilen mimiklerden yararlanırlar. Araştırmalar insanların yaklaşık olarak 250 bin farklı mimik kullanabildiğini ortaya koymuştur. Başın evet-hayır anlamında yukarı ya da aşağıya sallanması istemli yapılan bir yüz ifadesiyken; üzüntü, kırgınlık, şaşkınlık, korku, iğrenme, küçümseme ve mutluluk gibi “duygusal ifadeler” ise istemsizce yapılmaktadır.

Mimiklerin yanı sıra; jestler, kişiler arası mesafe, bedeninin duruşu ve fiziksel görünüm de önemli mesaj sunma araçlarıdır. İletişim kurarken mahrem alan, kişisel alan, sosyal alan ve genel topluma açık (kamusal) alan gibi mesafelerin de göz ardı edilmemesi gerekir. Dolayısıyla iletişim sürecinde kişiler arası mesafeye, bedensel hareketlere, bedenin duruşuna ve fiziksel görünüme dikkat edilmesi sağlıklı bir iletişimin kapılarını açacaktır.

Beden dili kodları kültürden kültüre farklılık gösterebilmektedir, bu nedenle beden dili çözümlemelerinde kültürel bağlam, fiziksel koşullar ve ortam göz ardı edilmemelidir. Örneğin, kişi kollarını kenetlediğinde bu hareket iletişime kapalılık olarak yorumlanabilir ancak kişinin üşümemek için de kollarını kenetleyebileceği unutulmamalıdır.

Beden dili aile içi ilişkiler, eğitim, sosyal hayat, iş yaşamı gibi, hayatın her alanında büyük önem arz eder. Beden dilini iyi bilmek özgüveni artırır, başarılı ve sağlıklı bir iletişim kurulmasına katkı sağlar. İlk izlenimde sırasıyla görünüş, ses tonu ve söylenenler etkili olduğundan, olumlu bir ilk izlenim oluşturmada beden dilinin etkisi büyüktür. Beden dili daha etkili kullanıldığında olumlu izlenimler daha kolay oluşturulabilir ve profesyonel iş yaşamında başarılı olunabilir.

Metin Işık