13 Ağustos 1961’de Demokratik Almanya Cumhuriyeti (Doğu Almanya) tarafından inşa edilmeye başlanan, beton ve tellerden oluşan, Berlin şehrini ikiye bölen duvardır. 1990’a kadar varlığını sürdüren duvar, İkinci Dünya Savaşı’nı müteakip Almanya Federal Cumhuriyeti (Batı Almanya) ve Almanya Demokratik Cumhuriyeti (Doğu Almanya) olarak ikiye bölünen Almanya’nın ve Berlin şehrinin fizikî ve ideolojik bölünmüşlüğünün en bariz simgesidir. Batılılar için bir “utanç duvarı”dır (Schandmauer), Doğulular için “anti-faşist bariyer” olarak nitelendirilmiştir (Antifaschistischer Schutzwall).

Nazi Almanyasına karşı savaşı kazanan müttefik güçler (Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği, İngiltere ve Fransa) Almanya’yı ve Berlin şehrini dört işgal bölgesine ayırmışlardı. Müttefiklerin Savaş zamanındaki birliği hızla bozulmuş ve ABD’nin başını çektiği Batı ve Sovyet Rusya’nın başını çektiği Doğu şeklinde ikili bloklaşma ile hem ideolojik hem de askerî bir güç rekabeti ortaya çıkmıştı. Soğuk Savaş olarak adlandırılan bu gelişmelerin sonucu 1949’da Amerikan, İngiliz ve Fransız işgal bölgelerinin birleşmesi ile Batı Almanya Devleti, Sovyet işgal bölgesinde de Doğu Almanya kurulmuş; Berlin şehri Doğu Berlin ve Batı Berlin olarak ikiye bölünmüştü. Batı Berlin, Doğu Almanya’nın sınırları dahilinde kaldığından Batı Almanya’ya geçiş koridoru ile bağlandı. Berlin duvarı Batı Berlin’i sadece Doğu Berlin’den değil Doğu Almanya’nın geri kalanından da ayırıyordu. Toplam uzunluğu 155 km olan duvarın beton yüksekliği asgari 3,5 metreydi ve buna ilaveten elektrikli tel çiti vardı. Duvar, Doğu bilgi 500 metreye yakın engellemelerle dolu “ölüm şeridi” denilen bir alanla çevriliydi.

Doğu Almanya yetkilileri duvarın inşa sebebini Batı Almanya’nın düşmanca faaliyetlerini durdurmak olarak açıklamışlardı. Batılılara göre asıl amaç, Doğu Almanyalıların Batı’ya göçünü ve kaçışını engellemekti. Nitekim 1949’dan 1961’e kadar 2,7 milyon kişi Doğu Almanya’yı terk etmişti. Duvarın inşasından sonra Doğu Almanya Batı Almanyalıların Doğu Berlin’i ziyaretine izin verirken kendi vatandaşlarının Batı Berlin’e ve Batı Almanya’ya seyahatini yasaklamıştı. 1961’den 1988’e 100 bin Doğu Almanyalı kaçma girişiminde bulundu ve bunlardan 600’den fazlası sınır muhafızlarının ateşiyle veya başka şekilde öldü. Sadece Almanya’nın değil 1945 sonrası uluslararası sistemin çift kutuplu bölünmüşlüğünün ve Soğuk Savaş’ın da bir sembolü olan Duvar, 1980’lerin sonunda (bariyerlerin kaldırılması: 9 Kasım 1989. Brandenburg kapısının açılışı 22 Aralık 1989) Soğuk Savaş’ın nihayetini getiren gelişmelere paralel olarak ömrünü tamamladı (Resmî yıkım tarihi 13 Haziran-13 Kasım 1990).

A. Nuri Yurdusev