Edebî bir metnin biçimini (formunu) anlam ve anlam katmanlarından, özünden daha üstün tutarak inceleyen akım.Daha çok 20. yüzyılın başında Rusya’da ve daha sonra Prag Dilbilim Okulu çevresinde etkinlik gösteren bu akımın amacı, edebî esere özgü nitelikleri araştırmak ve bu niteliklerin ortak özelliklerini işaret etmektir. Akımın ortaya çıktığı yere nispetle, Rus Biçimciliği ismi de kullanılır.

Biçimcilik, öncelikle akımın temsilcilerini eleştirmek için kullanılmış bir terim olmuştur. Genel olarak edebî dili özelde ise şiir dilini, tekniğini ve imkânlarını incelemek amacında olan Biçimciler, çalışmalarına Rusya’da bulunan Opoyaz’da (Şiir Dilini İnceleme Derneği) başlamışlardır. Roman Jakobson’un (ö. 1982) da belirttiği üzere herhangi bir ideolojik yaklaşımdan veya öğretiden uzak olan Biçimciler, edebî dili daha iyi kavrayabilmek için yöntem arayışında olmuşlardır.

Biçimcilerin akım olarak benimsedikleri ilkelerden bir diğeri ise sanat eserinin bizzat kendisinin merkeze alındığı bir araştırma yöntemi uygulamaktır. Buna göre felsefî, psikolojik, sosyolojik ve benzeri unsurların metnin anlaşılmasında ve değerlendirilmesinde bir etkisi olmamalıdır. Eser, yazarın biyografisi veya toplumun o dönemdeki zihnî yapısıyla değil, bizzat metnin dile ait unsurlarının çözülmesiyle anlaşılabilir. Bu yaklaşımda sanat sanat içindir, anlayışının yansımasını görmek mümkündür.

Çalışmalarını zamanla daha çok şiir üzerinde yoğunlaştıran Rus Biçimcilerinin metinleri, bir müddet sonra yalnızca şiirin ritim, ahenk ve benzeri biçimsel özelliklerine değil, bu biçimsel birleşimlerin anlamla olan ilişkisine de değinmiştir. Burada Ferdinand de Saussure’ün (ö. 1913) Genel Dilbilim Dersleri’nde ortaya koyduğu çalışmaların etkili olduğu, özellikle “eşsürem” ve “artsürem” kavramlarının önemli bir yer tuttuğu söylenmelidir. Rus Biçimcilerinin eşsürem kavramından anladıkları, aynı dönemde yazılmış şiirlerin toplu bir incelemesi iken artsürem kavramı aynı kültürün şiir birikiminin yansımalarını inceleme imkânı veren kavramdır.

Şiir üzerine yapılan incelemeler yanında az da olsa nesir sahasında inceleme yöntemleri de geliştirilmiş ve kullanılmıştır. Şklovski’nin (ö. 1984) “Düzyazı Kuramı Üzerine” ve Propp’un (ö. 1970) “Masalın Biçimbilimi” başlıklı çalışmaları bu çerçevede zikredilmelidir. Özellikle Propp’un çalışması Türk edebiyatında da hayli ilgi çekmiş bir çalışma olarak anılmalıdır.

İbrahim Tüzer