Psikolojide algı, dikkat, bellek, düşünme, problem çözme, dil, muhakeme ve karar verme gibi zihinsel süreçlerin özelliklerini ve işleyiş mekanizmalarını inceleyen bir çalışma alanıdır. Davranışçılık akımından sonra 1950’li yıllarda ortaya çıkan bilişsel yaklaşım, doğrudan gözlenebilen davranışın dışında gözlenemeyen bilgi süreçlerini vurgulayan ve uyaran tepki arasındaki ilişkinin basit olmayıp karmaşık ve aracılı olduğunu öne süren yenilikçi görüşler ortaya atmış, bazen “bilişsel devrim” olarak adlandırılmıştır. Bilişsel psikoloji terimi ilk olarak Ulric Neisser tarafından 1967 yılında kullanılmıştır. Alan bilgisayar bilimlerinden, bilgi işleme yaklaşımı ve kuramlarından etkilenmiş, bilişsel bilimler, bilişsel sinirbilim ve yapay zekâ konularıyla yakın temas hâlinde çalışan ve hızla gelişen çok disiplinli bir bilim alanı hâline gelmiştir. Deney ve simülasyon/modelleme bilişsel psikolojinin en önemli araçlarıdır.

Bilişsel psikolojinin güncel dört temel yaklaşımı bulunmaktadır: Deneysel bilişsel psikoloji, bilişsel nöropsikoloji, sayısal bilişsel bilim ve bilişsel sinirbilim. Deneysel bilişsel psikoloji, psikolojiyi bir doğa bilimi olarak ele alır ve insan bilişini incelemek için psikofizik tepkiler, tepki zamanı ve göz izleme yöntemlerinin ve yaratıcı bilişsel görevlerin sıklıkla kullanıldığı deneysel yöntemleri uygular. Bilişsel nöropsikoloji, insan bilişini anlayabilmek için bilişsel işlevlerinde bozukluk yaşayan beyin hasarlı veya nörolojik hastalığı olan kişileri inceleyerek bilgi edinir. Sayısal bilişsel bilim, insan bilişini anlayabilmek için onu sembolik olarak temsil eden matematiksel ve işlemsel modeller geliştirir. Bilişsel sinirbilim ise insan bilişinin sinirsel temellerini beyin görüntüleme tekniklerini kullanarak araştırır. Bu yaklaşımlar genellikle birbirleriyle bağlantılı çalışır ve bilişsel psikolojinin tüm alanlarına bağımsız veya tamamlayıcı kavrayışlar sağlarlar. Güncel bilişsel psikoloji bilgi işleme yaklaşımının mekanik yönelimlerinin ötesine geçmiş; duygu, motivasyon ve kültür gibi sosyal, çevresel ve bedensel faktörlerin de davranış ve zihinsel süreçlerdeki önemini vurgulayarak daha dinamik ve çok disiplinli bir alana doğru evrilmiştir.

Sonia Amado