Duygudurumun genellikle depresyon ve mani durumları arasında gidip gelmesi ve bu durumun birkaç hafta ya da birkaç ay boyunca sürmesidir. Duygudurum değişimi bozukluğu ya da manik-depresif bozukluk olarak da bilinir. Bozukluk, 6. yüzyıldan bu yana bilinmekle birlikte 1899 yılında Kraepelin tarafından “manik depresif delilik” adı verilerek klinik tablo netleştirilmiştir. Depresyon ve mani dönemleri arasında normal duygudurum dönemleri de bulunabilir. Mani dönemleri genellikle majör depresif döneme göre daha kısa sürer ve daha ani sonlanır.

Bipolar Bozukluk, Bipolar I bozukluk ve Bipolar II bozukluk olmak üzere iki ayrı bozukluktan oluşmaktadır. Bu iki bozukluk arasındaki fark, kişinin bir manik dönem yaşayıp yaşamadığına dayanmaktadır. Bipolar I bozuklukta, kişinin yaşamı boyunca bir tek mani dönemi yaşamış olması bile tanı için yeterlidir. Başka bir deyişle, kişide majör depresyon öyküsü bulunmasa da Bipolar I bozukluk tanısı konulabilir. Bipolar II bozuklukta ise bir mani dönemi söz konusu değildir ancak kişinin en az bir hipomani dönemi ve en az bir majör depresyon dönemi yaşamış olması gerekir.

Hipomani dönemleri mani dönemlerinden daha hafiftir. İkisi arasındaki temel fark belirtilerin şiddetidir. Mani döneminde kişi kendisini aşırı enerjik hisseder; olağandışı neşelidir, şakalar ve espriler yapar. Aşırı iyimserlik içerisinde olabilir, çevresindeki diğer insanların uyarılarına kulak asmaz. Benlik saygısı artar, daha tetikte, huzursuz görünür ve kolayca öfkelenebilir. Aşırı düzeyde sosyal olabilir ve diğer insanlar bu değişiklikleri kolayca fark edebilirler. Düşünce ve konuşmaları hızlıdır. Sözcük oyunları yapabilir, kafiyeli konuşabilir ve düşünce uçuşması yaşayabilir. Dünyadaki sorunları çözebileceğine ya da özel bir yeteneği olmamasına rağmen çok iyi resim yapabileceğine, roman yazabileceğine, çok iyi senfoniler besteleyebileceğine inanabilir. Çok az uyuduğu hâlde kendini çok enerjik ve zinde hissedebilir. Aşırı para harcama, dikkatsiz araba kullanma veya cinsel kaçamaklar gibi eylemlerin sonuçlarını düşünmeden hareket ettiği için sıkıntı yaşayabilir. Zaman zaman kişilere ya da mülkiyete zarar vermeye kadar gidebilen kavgacı tavırlar sergileyebilir, başı yasalar ile derde girebilir. Tüm bu özellikler kuşkusuz yoğun sosyal ve mesleki zorluklara da neden olabilir.

Bazı bipolar bozukluk vakalarında hızlı döngü örüntüsü söz konusudur. Bu durumda, arada herhangi bir normal dönem olmadan bir yıl içinde iki ya da daha fazla (ortalama dört) mani ve depresyon döngüsü yaşanır. Hızlı döngü örüntüsü görece nadir olmakla birlikte kadınlarda daha yaygındır.

Biyolojik nedensel etkenlerin bipolar bozuklukta diğer duygudurum bozukluklarına göre daha baskın olduğu düşünülmektedir. Araştırmacılar, bipolar bozukluk ile ilgili olabilecek genleri belirlemeye çalışmaktadır. Ayrıca, sevilen birinin kaybı, iş kaybı, boşanma, evlilik, çocuk sahibi olma, vb. olumlu ve olumsuz stres yaratan yaşam olayları da manik ve depresif dönemleri tetikleyebilmektedir.

Bipolar bozukluğun yaşam boyu yaygınlık (tüm nüfusta yaşamlarının herhangi bir döneminde o psikolojik rahatsızlıktan etkilenen insanların yüzdesi) oranı yaklaşık %1 olarak bildirilmektedir. Hem kadınlarda hem de erkeklerde eşit oranda görülür ancak depresif dönemler erkeklere oranla kadınlar arasında daha yaygındır. Genellikle genç yetişkinlik dönemlerinde başlar. Kronik bir seyir izler ve uzun süreli tedaviyi gerektirir; ancak hastalığın tam iyileşme oranı düşüktür. Bu hastalarda intihar riski de yüksektir.

Hem depresif hem de manik dönemlerin tedavisinde duygudurum düzenleyici olarak sıklıkla lityum karbonat kullanılır. Uzun yıllardır kullanılmasına rağmen lityumun nasıl işlev gösterdiğine ilişkin kesin bir bilgi bulunmamaktadır. Duygudurum düzenleyicilerin yanı sıra Bilişsel-Davranışçı Terapiler, Aile Terapileri ve Kişiler Arası Terapi yaklaşımları da ilaç tedavisine önemli katkı sağlamaktadır.

Ayşegül Durak Batıgün