Medeni hukuk, borçlar hukuku ve ticaret hukuku gibi özel hukuku düzenleyen hükümlerden kaynaklanan verme, yapma veya yapmama borçlarının, borçlu kişi tarafından rıza ile ifa edilmediği (yerine getirilmediği) durumlarda, alacaklının talebiyle, devlet gücüyle zor kullanılarak yerine getirilmesi amacına hizmet eden faaliyeti ifade eder. Cebrî icra faaliyetine ilişkin kuralları düzenleyen hukuk dalına ise “cebrî icra hukuku” veya “takip hukuku” denir. Takip hukukuna “icra ve iflâs hukuku” da denilmektedir.

Bireyler arasındaki borç ilişkilerinde, alacaklının borçludan olan alacağını veya elinden alınan ya da inkâr edilen bir hakkını, borçlu olan kişinin şahsı veya malları üzerinde zor kullanarak kendiliğinden alması suçtur. Hukuk devletinde, devletin özel hukuk alanındaki yaptırım gücü (zor kullanma yetkisi), kural olarak cebri icra faaliyeti ile somut hâle gelir. Özel hukuktaki yaptırım, kural olarak aynen ifaya zorlamaktır; hapis veya para cezası gibi bir ceza yaptırımı uygulanmaz (Anayasa m. 38).

Çekişmeli hâle gelen bir hakkın tespiti ve hak sahibine tesliminin emredilmesi kural olarak bir mahkeme kararı ile olur. Ancak mahkeme kararıyla bir şeyi (para veya malı) vermeye, bir işi yapmaya veya yapmamaya mahkûm olan davalının, mahkeme hükmünü kendi rızası ile yerine getirmemesi durumunda, mahkeme kararlarının zorla icra edilmesi için devletin cebrî icra organları devreye girer ve mahkemenin emrini zorla yerine getirir. Mahkeme kararına (ilâma) dayanan bu tür takibe “ilamlı icra takibi” denir. Birçok ülkede cebrî icra hukukunun temel konusu mahkeme ilâmlarının yerine getirilmesi usulüdür. Ancak istisnaen de olsa Türk ve İsviçre hukuklarında olduğu gibi sadece para ve teminat alacakları için, herhangi bir mahkeme kararına gerek olmaksızın, sadece alacaklının talebi ile “ilâmsız icra takibi” başlatılması da mümkündür. Kural olarak tacirler hakkında, tek bir alacaklı tarafından başlatılsa da mahkemece verilecek iflas kararından itibaren tüm alacaklıların toplu olarak tatminine hizmet eden “iflas yoluyla takip” de cebrî icra takibi türlerinden biridir.

Oğuz Atalay