Ticari faaliyetlerin bilişim ve ağ teknolojileri ile desteklendiği bir ticaret yapma biçimidir. E-ticaretin başlıca özellikleri; bireysel veya kurumsal alıcıların, web sitesi, mobil site veya bir mobil uygulama üstünden satıcılara erişmesi, ürün veya hizmet siparişi vermesi, ödemesini çevrimiçi yapması, ürünün kendisine teslim sürecini çevrimiçi takip etmesidir. Eğer çevrim içi sipariş, ürün için verilmişse, e-ticaret firması ürün veya ürünleri kargo, kurye firmaları aracılığıyla çoğunlukla doğrudan alıcının adresine ulaştırır. Son yıllarda kullanılan bir diğer ulaştırma şekli ise paketlerin belirli bir teslim noktasına bırakılarak alıcının kendisinin alması şeklindedir. Eğer çevrim içi sipariş bir hizmet veya yazılım almak için verilmişse, e-ticaret; gerekli belge, doküman veya dosyalara erişim sağlama süreci olarak tanımlanır.

Elektronik ticaret ile geleneksel ticaretin kesişen yönlerinin yanı sıra birbirlerinden ayrışan özellikleri bulunmaktadır. “Elektronik ticaret” teriminde yer alan ticaret kelimesi, geleneksel ticarette kullanılan anlamıyla benzer anlam taşımaktadır. Elektronik ticarette de asıl amaç ticari bir faaliyette bulunmaktadır. Ancak önüne gelen elektronik kelimesi, ticari faaliyetlerle ilgili işleri yapma biçimini, alım satım süreçlerinde kullanılan bilişim ve ağ teknolojilerini, dijitalleştirilmiş iş süreçlerini ifade etmektedir. Elektronik ticarette; iş süreçlerinin otomasyonu, işlemlerin çevrim içi gerçekleştirilmesi ve ilgili tüm taraflar arasında paylaşılan veri ve bilgi akışının hızlı, güvenilir, kesintisiz ve doğruluğu kritik konulardır.

E-ticaretin, geleneksel ticarete göre daha zor, daha pahalı süreçlerinin yanı sıra, daha ucuz ve daha kolay süreçleri de vardır. Geleneksel ticaretin tüm zorlukları e-ticarette de yaşanabilir. Bu zorlukların yanı sıra çevrimiçi süreçlerin gerektirdiği bilişim ve ağ teknolojilerinin kullanımına yönelik oldukça farklı bilgi birikimi ve yönetim yaklaşımı gerektirir. E-ticaretin kritik iş süreçlerinden bir diğeri de lojistik sürecidir. Mal kabul süreci, malların ilgili raflara veya bölgelere adreslenmesi, depolanması, siparişlerin tek tek elle veya taşıma bantları veya robotlar aracılığıyla toplanması, ayrıştırma işlemi, paketleme, sevkiyat, iade veya değişim süreçleri geleneksel ticaretten farklı olan süreçlerdir.

Yukarıda tanımlandığı şekliyle e-ticaret, 1990’lı yıllarda başlamıştır. E-ticaretin ilk yıllarında e-ticaret (e-commerce) ve e-iş veya e-işletme (e-business), bir süre birbirinin yerine kullanılan iç içe geçmiş kavramlar olmuştur. Zaman içinde bu kavramlar ayrışmıştır. Çevrimiçi ticaretten bağımsız olarak; üretimden pazarlamaya, muhasebe ve finansman yönetiminden insan kaynakları yönetimine kadar dijital dönüşümün verimlilik sağladığı ve etkin olduğu tüm süreçlerde otomasyon sistemlerini uygulayan, bilişim ve ağ teknolojilerini kullanan işletmeler elektronik işletmeler olarak tanımlanmıştır. E-ticaret ve e-işletmelerin kesiştikleri nokta, iş süreçlerini dijitalleştirmiş olmaları, bilişim ve ağ teknolojilerini benimseyip kullanıyor olmalarıdır.

2000’li yıllardan itibaren akıllı taşınır (mobil) telefonların ve tabletlerin yaygınlaşması ile mobil site ve uygulamalarla desteklenen mobil ticaret (m-commerce) yaygınlaşmaya başlamış, benzer bir kavram olarak e-pazarlama da yaygınlaşmıştır. Siparişlerin mobil cihazlar aracılığıyla verilmesi ve mobil ödeme bu tarihlerden itibaren hızla yaygınlaşmıştır.

E-ticarette çeşitli iş modelleri ortaya çıkmış ve farklı kriterlere göre sınıflandırmalar yapılmıştır. Yaygın olarak kullanılan sınıflandırma şekli, ilgili paydaşlar açısından yapılan sınıflandırmadır. E-ticaret iş modelleri, ticari işlemi aralarında gerçekleştiren taraflara göre, işletmeler arası (İ-İ=B2B), işletmeden tüketiciye (B-T=B2C), tüketiciden işletmeye (T-İ=C2B), tüketiciden tüketiciye (T-T=C2C) şeklinde sınıflandırılmıştır. Bir diğer sınıflandırma şekli ise gelir elde etme biçimlerine göre yapılan sınıflandırmadır. Gelir modeline göre yapılan sınıflandırmada, e-iş modelleri; reklamdan gelir elde edenler, üyelik aidatı gelir modelini kullananlar, doğrudan satış geliri, komisyon geliri, satış ortaklığı gibi gelir elde edenler olarak sınıflandırılmıştır. E-iş modellerini sınıflandırmanın amacı, bunları birbirini dışlayan kategorilere ayırmak değil; uygulamada birbirine benzeyen hedeflere ve iş süreçlerine sahip olan e-işletmeleri gruplayarak iş modellerini incelemektir. Buradaki amaç aynı sınıflandırma içinde yer alan işletmelerin birbiriyle örtüşen başlıca özelliklerini değerlendirmek ve diğer e-iş modelleri ile karşılaştırıldığında işleyişteki temel farklılıkları ortaya koymaktır.

Şule Işınsu Özmen