Psikoloji disiplininin temel kuram ve yaklaşımlarının, çalışanların davranışını anlama, tanımlama, açıklama ve tahmin etme amaçlı kullanıldığı bir uzmanlık alanıdır. İş ve örgüt psikolojisi kısaca, iş yerinde insan davranışını bilimsel yöntemlerle çalışan bir psikoloji alt disiplinidir. Kökleri 20. yüzyılın başlarına dayanan bu alanda yapılan çalışmaların temel amacı çalışanların ve iş kurumlarının verimlilik, refah ve iyilik hâlini artırmaktır. Bu uzmanlık alanı kapsamında temel araştırma ve uygulama konuları arasında personel cezbetme, seçme ve yerleştirme, personel geliştirme ve eğitimi, performans yönetimi, motivasyon ve liderlik, işe ve kuruma yönelik tutumlar, mesleki gelişim ve kariyer yönetimi, iş yaşamı kalitesi ve iş güvenliği, iş yaşamında ayrımcılık ve kötü muamele, iş-aile dengesi, insan-makine etkileşimi ve iş tasarımı, örgütsel gelişim ve değişim yönetimi gibi konular yer alır.

Bilim insanı-uygulamacı modeli temelinde yetişen iş ve örgüt psikologlarının, yukarıdaki konularda yaptıkları araştırmaların bulguları, iş yaşamının kalite ve verimliliğinin artırılmasına, iş süreçlerinin iyileştirilmesine ve bu süreçlerde yaşanan problemlerin giderilmesine hizmet eder. İş ve örgüt psikologları iş/görev analizi yaparak, bir işin kapsadığı görevleri, işin yapıldığı bağlamı ve gerektirdiği yetkinlikleri sistematik bir şekilde belirler. Üretilen iş analizi bilgisi daha sonra yine iş ve örgüt psikolojisi uygulamacıları tarafından personel seçmeden, performans kriterlerinin belirlenmesine; personel eğitiminden, kariyer yönetimine; performans yönetiminden, iş tasarımına kadar pek çok personel yönetimi fonksiyonunun gerçekleştirilmesinde kullanılır. Bunların yanı sıra, sağlam bir ölçme-değerlendirme altyapısına da sahip olan iş ve örgüt psikologları, çalışanların eğitim ve gelişim ihtiyaçlarını belirler ve uygulanan programların etkililiğini değerlendirir; çalışanların işlerine ve kuruma yönelik tutumlarını değerlendirir, problem alanlarını tespit eder; çalışan motivasyonunu ve iş yaşam kalitesini artırıcı yöntem ve sistemler geliştirir ve uygular. Yaşamakta olduğumuz sosyal, ekonomik ve teknolojik değişimlere ve ortaya çıkan yeni ihtiyaçlara paralel olarak, iş ve örgüt psikolojisi araştırma alanlarında da kapsamlı değişimler yaşanmaktadır. Öncelik kazanmış araştırma konuları arasında yapay zekâ, makine öğrenmesi ve algoritmik stratejiler (özellikle personel seçme alanında); çevrimiçi çalışma ve onunla gelen sanal çalışma yerinin, çalışanlar ve kurumlar için sonuçları; çalışan sağlığı ve iyilik hâli; bir anlam ve amaç olarak işin öne çıkması; iş yerinde çeşitlilik, kapsayıcılık ve eşitliğin fark edilen kıymeti ve artan otomasyonla birlikte işlerin değişen doğası sayılabilir.

Canan Sümer