Bir işletmenin finansal sıhhati hakkında rakamlara dayalı kanıtlar sağlayarak işletmenin zayıf ve güçlü taraflarını; faaliyet planlarının finansal ihtiyaç, etki ve sonuçlarını belirlemeye yönelik sistemli çalışmalardır. Finansal analizler, esas olarak, muhasebenin işlediği ve biriktirdiği işlemlere ilişkin her türlü bilginin özetlendiği finansal tablolara dayalı olarak gerçekleştirilir. Böylece, işletmenin geçmiş ve cari dönemlerine ait finansal tabloları incelenerek geçmiş ve mevcut performansın değerlendirilmesi yanında gelecek hakkında bilimsel verilere dayanan akılcı tahminler ve planlar yapma olanağı da elde edilir. Finansal analiz; işletmenin mevcut durumu hakkında bilgi sahibi olunmasına, işletmenin performansının değerlenmesine ve diğer benzer işletmelerle karşılaştırılmasına ve işletmenin kârlılık, finansal vb. açıdan sağlam olup olmadığının belirlenmesine yardımcı olur.

Finansal analizlerde kullanılan finansal tabloların en önemlileri bilanço, gelir tablosu ve nakit akım tablosudur. Finansal tablolarda özetlenen bilgiler ham rakamlar olduğu için anlaşılması, yorumlanması ve mukayese edilmesi zor olabilir. Finansal tablo analizi, finansal tablolarda yer alan ham bilgileri anlaşılabilir, yorumlanabilir, mukayese edilebilir hâle getirip, analiz ederek işletmenin faaliyet sonuçları hakkında bilgi sahibi olma imkânı sağlar. 

Finansal analizlerde kullanılan başlıca yöntemler; “yatay analiz”, “dikey analiz” ve “oran analizi” olarak sıralanabilir.

Yatay analiz yönteminde, geçmiş performansı temel ölçüt alınarak cari performans değerlendirilir. Analizde başlıca finansal tablo kalemlerinin zaman içerisindeki değişimi irdelenir. Analiz “karşılaştırmalı analiz” ve “eğilim (trend)” analizi olmak üzere iki farklı şekilde yapılabilir.

Dikey analiz yöntemiyle finansal tablolar yüzdelerle ifade edilerek ortak bir ölçüte indirgenmekte ve bu şekilde finansal tablolar arasında karşılaştırmalar yapma olanağı elde edilmektedir. Analizde her bir bilanço kalemi, bilanço toplamına; her bir gelir tablosu kalemi de net satışlara oranlanarak sonuçlar yüzdelik olarak gösterilir.

Oran analizi, finansal tablolardaki kalemler arasında anlamlı ilişkiler kurulması ve yorumlanması sürecidir. Finansal oranlar, finansal tablolarda yer alan ham rakamların birbirleri arasındaki ilişkiyi ifade eder. Böylelikle finansal tablolarda nominal değerlerle yer alan kalemler, ortak bir bazda, göreli olarak ifade edilir.

İşletmenin faaliyet sonuçlarının analizi için, finansal oranların işletmenin hedef oranlarıyla, işletmenin geçmiş yıllardaki oranlarıyla, sektördeki benzer firmaların oranlarıyla ve sektörün standart oranlarıyla mukayese edilmesi gerekir.

Oran analizinde aşağıda açıklanan oranlar kullanılır. Likidite oranları firmanın kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü ölçmek ve işletme sermayesinin yeterli olup olmadığını saptamak için kullanılır. Başlıca likidite oranları (a) Cari Oran, (b) Asit-Test Oranı ve (c) Nakit Orandır. Faaliyet oranları, işletmenin varlıklarının kullanımındaki etkinliği ölçer. Başlıca faaliyet oranları (a) Alacak Devir Hızı, (b) Alacak Tahsil Süresi, (c) Stok Devir Hızı, (d) Stokta Kalma Süresi, (e) Çalışma Sermayesi Devir Hızı, (f) Aktif Devir Hızı ve (g) Öz Sermaye Devir Hızıdır. Finansal yapıyla ilgili oranlar, firmanın kaynak yapısı hakkında bilgi verirler. Başlıca finansal yapı oranları (a) Toplam Borçların Özsermayeye Oranı, (b) Toplam Borçların Toplam Kaynaklara Oranı, (c) Kısa Vadeli Borçların Toplam Borçlara Oranı, (d) Uzun Vadeli Borçların Toplam Borçlara Oranı ve (e) Faiz Ödeme Gücüdür. Kârlılık oranları, işletmenin gelir ve varlıkları üzerinden kâr elde etme kabiliyetini ölçer. Başlıca karlılık oranları (a) Brüt Kâr Marjı, (b) Faaliyet Kaâr Marjı, (c) Net Kâr Marjı, (d) Aktif Kârlılığı ve (e) Öz Sermaye Kârlılığıdır.

Finansal tablolar, tamamlanmış dönemlerin faaliyet sonuçlarını içerir, bu nedenle finansal tablolarda yer alan bilgiler tarihî bilgilerdir. Ancak işletmeyle ilgili karar almak durumunda olanlar önlerini görmek ve ileriye bakmak durumundadırlar. Bu bakımdan, yöneticilerin en önemli kılavuzları işletmenin faaliyet plânlarıdır. Plân, geleceğe yönelik belirlenen amaç ve hedeflere ulaşmak için izlenecek yola ilişkin tasarımdır. Planlama, planı oluşturmak için yapılan faaliyetler bütünüdür. Finansal planlar ise faaliyet planlarının parayla ifade edilmiş hâlidir.

Bu tanımdan hareketle finansal planlama süreci; (1) yatırım ve finansman olanaklarının analizi, (2) alınacak kararların gelecekteki sonuçlarının tahmini, (3) Hangi alternatifin uygulanacağına karar verilmesi ve (4) saptanmış amaçlar yönündeki performansın ölçülmesi aşamalarından oluşur.

Finansal planlar kısa ve uzun dönemli yapılır, kısa dönem bir faaliyet dönemi (genellikle bir yıl), uzun dönem ise bir yıldan daha uzun dönemleri (genellikle üç, beş on yıl gibi) kapsar. Kısa dönemli planlar daha çok işletmenin faaliyetlerinin detaylı olarak planlanmasıyla ilgili olup faaliyet bütçeleriyle gerçekleştirilirler. Uzun dönemli planlar ise daha çok işletmenin faaliyetlerine ilişkin finansal durumunun planlanmasıyla ilgili olup proforma finansal tablolarla gerçekleştirilirler.

Kamil Ahmet Köse