Yazılı basın, radyo, televizyon, haber ajansı, online medya ve basın büroları gibi enformasyon, metin ve hareketli metin üreten ve dağıtan örgütlerde ya da hizmetlerde, kadrolu veya sözleşmeli olarak çalışan bir grup insan tarafından gerçekleştirilen faaliyetleri kapsayan meslek. Güncel olayların araştırılması, enformasyon ve yorum materyalinin toplanması, denetlenmesi, seçilmesi, redakte edilmesi ve bir medya aracılığıyla yayınlanması, temel gazetecilik etkinliğidir. Gazetecilik mesleğinin gerçekleşme kriterleri; profesyonellik kriteri, medya kriteri, içerikle ilişki kriteri ve aktüellik kriteri olarak belirlenmektedir. Profesyonellik kriteri; ana meslek olarak gazetecilik etkinliğinde bulunulmasını, medya kriteri; yazılı basın, haber ajansı, radyo, televizyon veya online medya kuruluşunda çalışılmasını, içerikle ilişki kriteri; bir gazetecilik metni, resim veya filminin üretilmesini ve / veya şekillendirilmesini, aktüellik kriteri ise; aktüel olayların araştırılarak, enformasyona dönüştürülüp, topluma aktarılmasını anlatmaktadır.

İlk gazete, 1605 yılında Johann Carolus tarafından Strassburg’da kurularak, “Relation” adıyla haftada bir kez basılmıştır. 1609-1650 yılları arasında gazetecilik mesleğinin ortaya çıkış sürecinde; “matbaanın icadı ve geliştirilmesi”, “insanların olaylara ilişkin enformasyonu, bir bedel karşılığında, hatır için ya da paylaşma arzusu nedeniyle aktarmaya hazır olması”, “düzenli bir posta hizmeti ya da haberci örgütlenmesi” ve “toplumun ya da toplumsal bir grubun periyodik olarak haber almak için var olması” etkili faktörler olarak belirlenmektedir. Gazetelerin düzenli basımı ancak yüzyılın sonuna doğru mümkün olmuş ve 18. yüzyıl; öğüt verici haftalık dergilerin yanında enformasyon ve eğlencenin haber metinlerinde basımının ilk örneklerine sahip olmuştur. 18. yüzyılın sonuna doğru ve 19. yüzyılda; gazetecilik ile edebiyat ve gazetecilik ile yazarlık arasında çok sıkı ilişkiler kurulmuştur. Bu tarihsel aşamada yalnızca enformasyon değil aynı zamanda olayların yorumlanması ve analizi de önem kazanmıştır.

Ülkemizde ilk gazete, 1795 yılında İstanbul’da Bulettin des Nouvelles” (Haberler Bülteni) adı altında Fransız elçiliği basımevi tarafından on beş günde bir basılmıştır. “Takvim-i Vekayi Gazetesi ise 1831 yılında, Sultan II. Mahmud’un topluma bazı fikirleri, uygulamaları ve yasaları duyurmak amacıyla basımını yaptırdığı ilk resmî Türkçe gazetedir.

20. yüzyılda gazetecilik; geçen yüzyılların birikiminden yararlanarak ve gelişen medya teknolojisinin ortaya çıkardığı olanaklara bağlı olarak uzmanlık alanları ve temsil türleri oluşturmuş, hukukî ve mesleki norm ve değerlerini geliştirmiş ve uluslararası alanda kabul gören bir meslek kültürü oluşturmuştur. Gazetecilik, 20. yüzyılın ilk yarısında, ticari, 1980 sonrasında ise ekonomi yönelimi göstermiştir. Avrupa’da 1980’li yılların ikinci yarısında, ülkemizde ise 1990’lı yılların başında özel radyo ve televizyon kanallarının faaliyete geçmesi ile yazılı basın, bu kuruluşlarla rekabet etmek zorunda kalmış, ülkemizde sahiplik yapılarının değişimi ile medya; yatay, dikey ve çapraz yoğunlaşmaya yönelmiş ve sıkı ekonomi ve pazarlama stratejilerini uygulayan, abartılı duygusallık, kişiselleştirilmiş anlatılardan yararlanan popüler gazetecilik üretimleri artmış, okur ve izleyici açısından realite ile kurgu ve enformasyon ile propaganda ve reklam ayrımı zorlaşmıştır.

1990’lı yıllar medya sektöründe aynı zamanda dijitalleşme ve ağlaşmanın başladığı ve farklı fonksiyonların tek bir cihazda gerçekleştirilebildiği dönemdir. İnternetin, geniş toplumsal kesimler için büyük anlam kazanmaya başlaması üzerine geleneksel medya kuruluşları, web siteleri oluşturarak, internet gazeteciliğine yönelmişlerdir. 2005 yılında uygulamaya konulan Web 2.0; teknolojinin temelde yeni bir tür ve kullanımını ifade etmemekle birlikte internetin sosyo-teknik açıdan esnek ve gelişime açık yapısını ortaya koymuştur. Web 2.0; dijital sosyal ağların ve sosyal medyanın gelişimine ve milyonlarca insanın bu ağlara erişimine, katılıma ve etkileşimli kullanıma olanak sağlamıştır. 

Yeni iletişim ve medya teknolojileri; gazetecilik mesleğinin üretim, sunum ve çalışma esaslarına da etki etmiş ve yeni olanakların yanında sınırlılıklar da getirmiştir. Gazeteciler için enformasyon ve bilgiye düşük maliyetle, coğrafi ve kültürel sınırları aşarak hızlı erişme ve enformasyonun sık güncellenme olanaklarının yanında geleneksel medya ve özellikle yazılı basın aracılığıyla ulaşılamayan geniş toplumsal kesimlere internet ortamında ulaşabilme, etkileşime odaklı ilişkilerin kurulması ve geliştirilebilmesi ve reklam hacminin genişlemesi, olumlu faktörleri oluşturmaktadır. Ancak gazetecilerin karşılaştıkları sınırlılıklar da görülmektedir. İnternet ortamında gazeteciliğin üretim, yapı ve sunumlarını gerçekleştirme esaslarında belirsizlikler vardır. İnternet gazeteciliği, hızlı enformasyon sunma kaygısıyla araştırmaya dayalı nitelikli enformasyon üretiminden uzaklaşabilmekte ve zaman baskısı nedeniyle de enformasyonun doğruluğunu teyid etmeden sunabilmektedir. Online medya kullanıcılarından ziyade reklam verenler, medya örgütü tarafından önemsenebilmekte ve reklam veren firmaların hedef kitlelerine yönelik enformasyon üretimi gerçekleştirilebilmektedir. Gazeteciliğin toplumun farklı kesimlerinin temsilinde dengeli enformasyon üretimini gerçekleştirememesi ve dijital sosyal ağlar ve sosyal medyada, yurttaşların enformasyon ve hareketli metin üreterek, çok kısa süre içinde geniş bir kitleyle paylaşabilmeleri, “yurttaş gazeteciliği” etkinliğini ortaya çıkararak, gazetecilik mesleğinin faaliyet sınırları ve geleceği ile ilgili soruları beraberinde getirmiştir. Bireylerin sosyal medya kullanarak, enformasyon üretimi ve paylaşımı, gazeteciliğin eşik bekçiliği işlevinin yer değiştirmesine ve / veya ortadan kalkmasına neden olmaktadır. Gazetecilik mesleği, çok sayıda ve çeşitli görüntü formları ile karmaşıklaşmakta ve bütünsel bir meslek resminin ortaya konulması giderek güçleşmektedir. Bir yandan gazeteciliğin çalışma alanları ayrımlaşmakta, diğer yandan ise kurumsal iletişim gibi diğer iletişim meslekleri ile olan sınırları geçirgenleşmektedir. 

İnternet gazeteciliğinin kullanıcısına da sunduğu olanaklar ve sınırlılıklar vardır. Ülke içinde veya dışında online yayınlanan ve abonelik ücreti gerektirmeyen tüm ve farklı medyanın enformasyon, yorum ve video gibi metinlerinin güncelleştirilmiş versiyonuna esnek zaman içinde hızlı ve eleyerek erişim, ayrıntılı enformasyona ulaşma ve etkileşim kurma olanağı yarar sağlamaktadır. Ancak online medya kullanıcısını, bir tüketici olarak da konumlandırabilmekte, niteliksiz ve doğruluğu teyid edilmemiş enformasyona maruz bırakabilmekte ve kullanıcı, geleneksel medyada olduğu gibi enformasyonun sınırlarının nerede başlayıp, nerede bittiğini belirleyemediği için enformasyonla eğlendirici unsurları, kurumsal iletişim etkinliklerini, reklamı ve propagandayı ayırt edememektedir. 

Gazeteciliğin dönüşümüne paralel olarak klasik ve dijital alanda kamuoyu da dönüşüm geçirmektedir. Bu durum; gazeteciliğin yalnızca enformasyon üretimine ve sunumuna odaklı olmasından ziyade giderek etkinleşen ve katılımı artan medya kullanıcısının değişen ve dönüşen profiline ve gereksinimlerine uygun olarak işlevlerinin ve sorumluluklarının yeniden formüle edilmesini gerektirmektedir. Gazetecilik faaliyetlerinin bilgisayar algoritmaları tarafından üstlenilmesi ise robot gazeteciliğin gelecek perspektifi içinde önemli bir konuma sahip olacağına işaret etmektedir. Bu çerçevede gazetecilik üretimleri gibi alımlayıcılar için de yeni süreç ve modellerin planlanması ve geliştirilmesi gerekmektedir. 

Füsun Alver