İş hayatında karşılaşılan tüm ahlâki sorunları inceleyen uygulamalı bir ahlâk bilgisidir. Türkçe literatürde bazı farklı kullanımlara rastlansa da “iş ahlâkı” ve “iş etiği” aynı kavramlardır. Ahlâki sorunlar, çalışanlar arasında, çalışanlarla yöneticiler arasında, işletme ve işletmeyle alışverişte bulunanlar ya da işletmeyle çevresel faktörler kısaca işletme ile bütün etkileşen grupları arasında olabilir. 

İş ahlâkı, felsefe disiplininin bir alt dalı olan ahlâk felsefesinin uygulamalı bir dalıdır. İş ahlâkı ya da iş dünyasında karşılaşılan ahlâki sorunlar, genel ahlâki sorunlardan ayrı bir yöntemle ele alınmaz. 1960-1980 dönemlerinde işletmenin performansından beklentiler çok hızlı değişmiş, 1990’lardan günümüze kadar yöneticiler ahlâki sorunlarla daha çok ilgilenmişlerdir. İş ahlâkının bir disiplin olarak ortaya çıkması, işletmecilik ve yönetim alanında yaygınlaşmasında; iş dünyasındaki ahlâki sorunların ve duyarlılığın artmasının etkisi büyüktür.

İş ahlâkının amacı yalnızca felsefî analizler yapmak değildir. İktisadî faaliyetlerin toplum için hayati önemde olması, iktisadî hayatta ahlâki sorunların önemini daha da artırmaktadır. İş ahlâkı da “normatif ve betimleyici iş ahlâkı” olarak ikiye ayrılır. Normatif iş ahlâkı, iş ahlâkına uygun davranışların neler olması gerektiği konusunu inceler ve iş ahlâkı ilkelerinin (code of conducts) belirlenmesi üzerinde çalışır. Normatif iş ahlâkı, ne yapılmalı ne yapılmamalı sorusuna cevap arar. Normatif iş ahlâkının temelini ahlâki sağduyudan yapılan çıkarsamalar oluşturur. Ahlâki sağduyu ise mevcut ahlâki değerlere bağlı bir kavramdır. Betimleyici iş ahlâkı da iş dünyasında varolan ahlâki sorunları ve bu konudaki tutum ve davranışları ortaya çıkarmak üzerinde yoğunlaşır ve daha çok davranış bilimlerinin yöntemlerini kullanır.

İş ahlâkı konusunda sıkça varsayılan bir diğer durum da bir işletmenin hukuka uygun ve saygılı olmasıyla iş ahlâkına uygunluğun aynı şey olduğudur. Oysa yasalara uymuş olmak, iş ahlâkı için yeterli bir koşul değildir.

Ahlâk felsefesi teorileri, iş ahlâkı için de geçerli olan teorilerdir. I. Kant’ın (ö. 1804)ödev ahlâkı, İngiliz Empiristlerinin (David Hume (ö. 1776), Jeremy Bentham (ö. 1832), J. Stuart Mill (ö. 1873), Thomas Hobbes (ö. 1679 ve diğerleri) faydacı ve sonuçsalcı yaklaşımları, adalet kuramları ve erdem ahlâkı gibi teoriler iş ahlâkında bolca uygulama alanı bulur.

Ahlâki karar verme süreçleri, kurumsal sosyal sorumluluk ve etkileşenler (paydaşlar, stakeholders) kuramı, çalışma ahlâkı ve meslek ahlâkı gibi konular hep iş ahlâkının kapsamı içinde yer alır. 

“Çalışma ahlâkı” dendiğinde bir toplumda işe ve çalışmaya karşı geliştirilen tavırlar ve bu konudaki değerler anlaşılmaktadır. Bir toplumun işe yönelik tutumu bir başka toplumdan farklılıklar gösterebileceği gibi toplumun çeşitli katmanları arasında da farklı yaklaşımlar söz konusu olabilmektedir. Protestan çalışma ahlâkı ve İslâm çalışma ahlâkı farklı çalışma ahlâklarına örnek gösterilebilir.

İş ahlâkı içinde yer alan “kurumsal sosyal sorumluluk”, işletmenin tanıtım ve reklam projelerini değil, etkileşen (paydaş, stakeholder) gruplarına ve doğaya karşı sorumluluklarını ifade etmektedir. “Meslek ahlâkı” ise bir meslek mensuplarının işlerine ilişkin ahlâki ilkeleri ortaya koyan ve genellikle kökeni loncalara kadar uzanan ahlâki ilkelerdir. Örneğin Ahi teşkilatlarınca kullanılan Fütüvvetnameler bu tür ilkelerin yer aldığı belgelerdir.

Mahmut Arslan