Ortak bir amaçla izlemek, dinlemek ve okumak için bir araya gelen veya aynı mesaja maruz kalan insan grubudur. Teknik olarak üç temel anlamda kullanılmaktadır: 1) Tiyatro, sinema ve benzeri mekânlarda oturup bir sahne performansını seyreden insanlar, dinleyiciler. 2) Bir televizyon veya radyo programının müdavimi, yazılı medya veya eserin okuyucu kitlesi. 3) Resmî bir toplantıya davet edilenler. Türkçedeki ilk kullanımlarda kelimeye, mülakat, dinleyenler, samiîn karşılığı verilmiştir. Türkçedeki ilk iletişim sözlüğünün müellifi Mutlu kavramı, “izler-kitle” biçiminde kullanmaktadır.

İlk dönemlerde sahne performansları dikkate alındığında aynı zamanı ve aynı mekânı paylaşan izleyici ve dinleyiciler için kullanılan bir kelimeyken daha sonraları aynı zaman ve mekânı paylaşmalarına gerek olmadan da gazete, dergi, radyo, sinema ve televizyon gibi kitle iletişim araçlarının mesajına muhatap olan tüm kitleyi kapsayan bir anlama kavuşmuştur.

Medya ve iletişim çalışmalarında önemli bir araştırma alanı olan izleyici araştırmaları, medya sektörünün hedef kitlesini belirleyebilmek ve okur, izleyici ve dinleyicilerini çoğaltmak için önemli bir sektörel ihtiyaç ve akademik çalışma alanıdır. İzleyiciler medya endüstrisinin finansmanını sağlayan en önemli unsurdur. İzleyici, hem bireysel kullanıcı olarak doğrudan hem de reklam verenlere pazarlanan bir ölçümlemenin parçası olarak dolaylı şekilde medyanın ekonomik ve sosyal gücünün kaynağıdır.

İzleyici, kitle iletişim sürecinde mesaj alıcısı olan, yani hedef kitledir. Homojen olmayan ve çoklu kimlikleri bir arada taşıyabilen bir kitle olmasına rağmen sektör pratiklerinde genellikle türdeş sayıldıkları için sadece mesajı gönderenin hayal gücünün yapıları olarak da görülebilir. Bir iletişim sürecinde belirsiz veya sonsuz sayıda varlık olarak görülen izleyiciler, bu anlamıyla “hayalî bir topluluk” olarak da tanımlanır. Belli bir amaç için mesajı kurgulayıp gönderene kaynak (medya kuruluşları, siyasal organizasyonlar, araştırmacılar ve medyayı kullanan siyasî kuruluşlar, reklamcılar, vd.), kaynağın belirlediği amacın muhatapları ve mesaj alıcıları da izleyicilerdir.

Hediyetullah Aydeniz