Güldürmecenin araçlarından olan çarpıtılmış ve abartılmış çizimlerle herhangi bir kişi, durum veya olay hakkında fikir inşa eden mizahi resim. İlk kez 1646 yılında İtalyan Mosini tarafından kullanılmıştır. Karikatür sözcüğü, İtalyanca “yüklemek” anlamındaki “caricare” kelimesinden türetilmiştir. Karikatür tenkit, hiciv, şaka veya alay içeren özlü anlatının evrensel dilidir. Bir yazarın kelimelerle vermeye çalıştığı mesajı, karikatürist basit çizgilerle kısa ve çarpıcı bir şekilde verir. Çizilen portre, esasında o tiplemede karşılık bulan genel fikri ve temsili ifade eder. Karikatür yalnızca ele aldığı kişi veya meselenin yorumu değil; içinden çıktığı kültürün de bir yansımasıdır. Bir sorunun dışa vurumu olması nedeniyle hem dönemsel tanıklık hem de tarihin kayıtlarını tutan bir arşivdir.

Siyasetten reklamcılığa, eğitimden eğlenceye gündelik yaşamın tüm alanlarında kullanılabilen karikatürün ilk örneklerine Paleolitik, Mezolitik ve Neolitik Dönemlerinin mağara duvarlarında rastlanmaktadır. Rönesans’a kadar hemen her kadim medeniyette, o medeniyetin kendi teknik, sanatsal ve kültürel birikimleriyle form bulmuş karikatür türevleri bulunmaktadır. Bir sanat biçimi olarak karikatürün ilk belirgin izleri ise Leonardo da Vinci’nin eserlerinde gözlemlenir. Karikatür sanatının sistemli çalışmaları 16. ve 17. yüzyılda Fransa ve İtalya’da gelişmiştir. Carracci ailesi Bologna’da kurdukları sanat okulunda yaptıkları çalışmalarla karikatüre sistemli ve akademik bir boyut kazandırmıştır. Karikatür kalıplarına farklı yaklaşımlar kazandıran ressam Bernini gibi, ilk profesyonel karikatürist olarak kabul edilen Chezzi de yine İtalyan’dır.

Karikatür sanatı Sanayi Devrimi ile birlikte İngiltere’de yaygınlaşmaya başlamış, matbaanın ve iletişim araçlarının gündelik kullanımındaki artışıyla birlikte karikatür sanatının ürettiği entelektüel tavra kitlesel bir güç katılmıştır. 1762 yılında Mary Darly tarafından basılan A Book of Caricaturas ilk karikatür kitabıdır. 19. yüzyılda kurumsallaşan karikatür sanatı, çok sayıda sanat akademisinin ve yayıncılığın odağı olmuştur. 1830’da Paris’te La Caricature ismiyle ilk mizah dergisi yayın hayatına başlamıştır. Yine 19. yüzyılda dünyanın birçok ülkesinde, içinde ilk Osmanlı mizah dergisi olan Diyojen’in de olduğu, onlarca mizah dergisi yayımlanmıştır. 20. yüzyılda yaşanan sosyo-ekonomik ve siyasî kırılmalara bağlı olarak karikatür sanatı, varlığını başat olarak yerleşik iktidar ve medya kurumlarıyla birlikte sürdürmek durumunda kalmıştır. Günümüzde ise daha çok siyasî muhalefet ve popüler kültür ürünü olarak karikatürler bilgisayar yazılımlarında tasarlanmakta ve dijital mecralarda tüketilmektedir. 

Sertaç Timur Demir