Eklektik ve pragmatik bir ideolojik yapı arz eden ve faşizmin lider kültü, mücadele fikrine verilen önem, savaş temasının yüceltilmesi, şiddetin araçsallaştırılması gibi temalarını bünyesinde barındıran kendine özgü bir faşizm biçimidir. Bununla birlikte nasyonal sosyalizmi faşizmden ayıran iki temel unsur anti-semitizm ve Aryan ırkının üstünlüğüne duyulan inançtır.

Bu ideolojinin kitleselleşmesi Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi (Nationalsozialitische Deutsche Arbeiterpartei-NSDAP) ve bu partinin lideri Adolf Hitler’in (ö. 1945) siyaset sahnesine girmesiyle olmuştur. Bu tarihsel niteliği nedeniyle nasyonal sosyalizme Nazizm terimi üzerinden de atıfta bulunulur. 

Bu kendine özgü ideolojinin Naziler örneğindeki iktidar yolculuğunu kolaylaştıran bir dizi tarihsel neden vardır. Bunların başında Birinci Dünya Savaşı’ndan yenik ayrılan Almanya’nın Versay Barış Antlaşması’nın (1919) ağır şartları karşısında yaşadığı travmanın etkileri gelir. Buna ek olarak Weimar Dönemi Almanyası’nın (1918-1933) siyasal, toplumsal ve ekonomik çalkantılarla dolu kırılgan yapısı, savaş deneyiminin yol açtığı militarist ve ultra-milliyetçi atmosfer ve temelleri Birinci Dünya Savaşı öncesine uzanan bir anti-semitizm temayülü Nazilerin yükselişinin ardında yatan diğer bazı nedenlerdir. Nasyonal sosyalizm, 1933’te Hitler’in Şansölye olarak atanmasından 1945 yılına kadar bir resmî ideoloji işlevi görmüştür.

Nasyonal sosyalizmde lider, tüm bir siyasal hareketin merkezinde yer alır. Hareket için sonsuz bir enerji kaynağıdır. Kendi varlığında hem devleti hem ulusu temsil eder. Bu bağlamda lider, tüm bir ulusu harekete geçiren temel iradedir. Nasyonal sosyalizmin iktidar yolculuğunda da daha en başından lider odaklılık dikkat çeker. Nasyonal sosyalizmde lider, sıradan insanın dünyasına seslenebilmek becerisine sahiptir. Bu çerçevede nasyonal sosyalizm, esasen sıradanlıkta saklı olan siyasal enerjiyi açığa çıkarmaya çalışır.

Nasyonal sosyalizmde liderin belirleyiciliği, kitlenin onda kendisini görmesi ile karşılık bulur. Liderle bu türden bir özdeşleme eğilimi nasyonal sosyalizmin temel dinamiklerinden biridir. Nasyonal sosyalizm toplumu korporatist bir perspektiften görür. Bu açıdan hem bireyi esas alan liberalizmden, hem sınıflara vurgu yapan Marksizmden haz etmez. Nasyonal sosyalizmin dünyasında düşman, kurucu önemde bir unsurdur. Aryan ırkının dünya hâkimiyeti fikri ve Almanya’nın topraklarını genişletmesinin bir zorunluluk olduğu teması da hem ulusal hem uluslararası düzeyde düşman fikrinin önemini artırır.

H. Bahadır Türk