İnsanın, sırf insan olmaktan kaynaklanan doğal bir vasfıdır, doğuştan sahip olduğu bir yetidir. İnsanda tabii olarak bulunan bu imkân hukuk tarafından yaratılmamıştır.

Özgürlük hukuktan ve hukuk düzeni içerisinde tanınan haklardan önce gelir, onlara kaynaklık eder. Özgürlüğü kullanma olanakları haklarla belirginleşir. Sosyal hakların bir kısmını dışarıda tutarsak, her hak bir özgürlüğe dayanır ve sonuçta haklar bir araya gelerek, insanın korunması ve kendini geliştirmesi amacına hizmet ederler. Kullanma olanaklarının haklarla belirginleşmesi, doğası gereği sınırsız olan özgürlüğü sınırlı hâle getirir. Hukuk düzeni içerisinde özgürlük, haklara ilişkin yasalar bağlamında işlerlik kazanır ve “yasa ile yasaklanmayan her şey serbesttir” biçimindeki klasik tanımına kavuşur. 

Ancak 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi ile somutlaşan bu anlayışın özgürlüğün negatif tanımını ifade ettiğini; özgürlüğün bir de pozitif anlamının bulunduğunu belirtmek gerekir. Sosyal devlet ilkesi çerçevesinde anayasalara da yansıyan bu anlayışa göre özgürlük, soyut olarak savunulması gereken bir durum değil, sürekli olarak kazanılması, gerçekleştirilmesi gereken bir oluştur. İnsanın özgür olması, sadece doğuştan kişiliğine bağlı hakların güvence altına alınmasına değil, gerektiğinde içinde yaşadığı ekonomik koşulların iyileştirilmesine bağlıdır. Devlet ağırlığını salt doğal hakların korunmasına vermemeli, sosyal haklar aracılığı ile insanın içinde bulunduğu olumsuz koşulların değiştirilmesine de yönelmelidir. Dolayısıyla başlangıçta baskı yokluğu ya da bağımsız olma şeklinde anlaşılan özgürlük, sosyo ekonomik koşulların zorluklarının böyle bir yaklaşımı soyut ve manasız kıldığı gerekçesiyle, sonradan pozitif bir anlam kazanmıştır.

Nihat Bulut