Seyyid Ahmed er-Rifâî (ö. 1182) adına nispetle anılan Rifâîlik, İslâm dünyâsının ilk tasavvuf tarîkatlarından biri olup daha kurucu şahsiyetinin/pîrinin sağlığında kuruluşunu tamamlamış, teşkîlâtlanmış, İslâm ülkelerine ve diğerlerine yayılmıştır. İslâm tasavvufunu devam ettiren tarîkatlardan/ekollerden biridir.

er-Rifâî Hz. Hüseyin soyundan bir seyyid, hem baba hem de anne tarafından sûfî ve Abbâsî Devleti’nde, Bâtınî ve Şiî gruplara karşı Sünnîliği korumakla görevli “Nakiplik” yapan bir âileye mensuptur. Irak'ta, Bağdat'ın güneyinde Vâsıt ile Basra arasında Batâih (Bataklıklar) denilen bölgedeki Ümm Abîde’de 1118’de doğdu. “Rifâî” kelimesi günümüzde Rufâî ve Rıfâî şeklinde de söylenmekte ve yazılmaktadır. 

er-Rifâî öğrenimini ve mânevî eğitimini hocası ve şeyhi Ali Ebu’l-fazl el-Vâsıtî (ö. 1144) yanında yaptı; din ilimlerinden icâzet aldı ve hırka giydi; şeyhi “zâhir ve bâtın ilimlerine vâkıf” olduğunu belirtmek için ona “Ebu’l-alemeyn” (“İki bayrak sâhibi”) lakabını verdi. Şeyhi Ebu’l-Fazl’ın vefâtı üzerine dayısı Şeyh Mansûr el-Batâihî’nin irşat halkasına girdi. 1145’te Şeyh Mansûr onu “şeyhler şeyhliği” unvânıyla kendisine bağlı bütün tekkelerin şeyhliğine tâyin etti ve kendisine babasından intikal etmiş olan Ümm Abîde’deki tekkeye yerleşmesini istedi. 1160’ta bazı yakınları ve müritleriyle birlikte hacca gitti. Dönüşte Medine’yi ziyaret etti. Rifâî’nin bu ziyareti sırasında zuhur eden ve menkıbelerde anlatılan olay dolayısıyla adı İslâm dünyasında yaygın olarak duyulmuş ve günümüze kadar büyük bir saygıyla anılmıştır. 

Ahmed er-Rifâî’nin yaşadığı bölge XII. ve hattâ XIV. yy.da gâyet yeşillik, mâmur ve refah içinde bir bölgeydi. Günümüzde ise çöl hâlinde olup Hz. Rifâî’nin türbesinden başka bir bina kalmamıştır denebilir.

Tarîkat silsilesi el-Cüneyd el-Bağdâdî vâsıtasıyla Hz. Ali’ye ulaşmaktadır. Kendisi “Gitmediğim zor bir yol, hakîkatına vâkıf olmadığım bir sülûk yöntemi kalmadı. Hepsini çok kalabalık buldum. Tevâzu, inkisar ve alçak gönüllülük kapısına vardım, onu bomboş gördüm ve oradan girdim. Diğer kapıların tâlipleri hâlâ yerlerinde idiler” sözleriyle yolunun özelliğini belirtmiştir. 

Rifâilikte dervişlikle alâkalı konular, zikirler ve toplu merâsimler detaylı olarak ilgili kitaplarda anlatılmıştır.

“Havârık” (Olağanüstü şeyler) ve “burhan” denilen Rifâî âyinlerinin âdeta bir özelliği olarak görünen çıplak elle ateş tutmak, “gül” denilen ateşte kızdırılmış bir demir parçasını diliyle yalamak, vücûdun çeşitli yerlerine tığ, topuz, şiş vb. âletleri saplamak gibi bâzı fiiller, “tarîkatın sır ve bereketlerinden” olduğu söylenir.

Rifâîlik bulunduğu bölgelerde ve yaşadığı dönemlerde muhtelif şeyhler tarafından temsil edilmiş, bunlar Sayyâdiye, Harîriyye, Keyyâliyye, Fazliyye, Maârifiyye vb. kol veya şube adlarıyla anılmıştır.

XII. yy.da Sûriye, Mısır, doğu ve güneydoğu Anadolu, Yemen ve öteki İslâm ülkelerinde yayılmıştır. Osmanlı Devleti’nin kurulduğu XIII. yüzyılın sonunda Anadolu’daki önemli tarîkatlardan biridir. İstanbul’da XVI. yy. sonlarında gelmiştir. XVIII yy. başlarından îtibâren Edirne’de mevcuttur. Tekkeleri yasaklayan kanundan (1925) önce İstanbul’da 40 kadar Rifâî tekkesinin olduğu bilinmektedir.

Ebü’l-Hüdâ Efendi (ö. 1909) adında hem soy hem de tarîkat bakımından Rifâî-Sayyâdî olan bir zatın, Halep Nakîbü’l-eşrâfı ve Beşiktaş’ta Saray’a yakın Rifâî dergâhı şeyhi olarak Sultan II. Abdülhamid tarafından himaye edilmesi Rifâîliğin XIX. yy. sonu ve XX. yy. başlarında bütün Osmanlı topraklarında yaygın ve canlı olduğunu göstermektedir.

Günümüzde Rifâîlik hemen hemen dünyanın her yerinde görülmekte ve Avrupa, ABD, Kanada ve Avustralya’ya göç eden müslümanların oralarda da Rifâî tekkeleri açtığını görülmektedir.

Mustafa Tahralı