2. Dünya Savaşı öncesinde Türkiye’nin girişimiyle Afganistan, İran, Irak ve Türkiye arasında 8 Temmuz 1937’de Tahran’da imzalanan çok taraflı antlaşmadır. Sadabat Paktı, taraflar arasında içişlerine karışmama, sınırların dokunulmazlığına saygı ve saldırmazlık taahhüdü ilkelerini içermektedir. Türkiye açısından hem iç güvenlik gerekçesiyle hem de İtalya’nın 1935’te Habeşistan’a saldırmasının ardından Orta Doğu’da belirecek olan dış güvenlik tehditlerini önlemeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Nitekim bu pakt, faşist rejime geçmiş olan İtalya ile bozulan ilişkilere karşılık İran, Irak ve Afganistan ile gelişen ve çeşitli anlaşmalarla pekişen ilişkilerin bir sonucudur. Bu kapsamda, 1. Dünya Savaşı sırasında sınır güvenliği bozulan Türkiye ve İran, 1926 ve 1932 yıllarında imzaladıkları iş birliği antlaşmaları ile askerî tehdit ve sınır sorunlarına karşı birlikte hareket etmeyi öngörmüşlerdir. Irak ile ilişkilerin merkez üssü olan Musul sorunu Milletler Cemiyeti tarafından 1926’da Birleşik Krallık’ın arzu ettiği biçimde sonuçlanmıştır. Türkiye ve 1932’de manda yönetiminin sona erdiği Irak bir dizi iş birliği protokolü imzalayarak geri kalan sınır sorunlarını da bu antlaşma ile çözümlemişlerdir. Afganistan ile Türkiye arasındaki ilişkiler Ankara Hükûmeti’nin 1 Mart 1921’de Afganistan’ın bağımsızlığını tanıması ve 1928’de imzalanan Ankara Antlaşması ile geliştirilmiştir.

Birleşik Krallık’ın desteği ve bölgedeki en büyük tehdit unsuru olan Sovyetler Birliği’nin zımnî onayı ile imzalanan Sadabat Paktı, esbab-ı mucibesi olan 2. Dünya Savaşı’nın sona ermesinin ardından gerek bölgedeki siyasî değişiklikler gerekse Bağdat Paktı’nın (1955) gündeme gelmesi ile geçerliliğini yitirmiştir.

Ayşe Köse Badur