Bir toplumda yaşayan insanların sosyal boyutu olan davranış ve ürünlerinin geçmişteki durumlarını inceleyen tarih türüdür. Kişiler ve olaylara merkezî bir konum vermeyerek tarihi tüm toplumun ortak ürünü şeklinde değerlendirmekte ve toplumsal olguların tümünü konu edinmektedir. Ağırlıklı olarak toplumsal olaylara ve yapılara yönelen bu tarih türü, farklı toplumsal grupların geçmişini incelemekte, anlatım açısından ise kronolojik olmaktan çok tematik çerçeveyi esas almaktadır.

Kahramanların ve yönetenlerin hikâyelerinin anlatımı ile başlayan, siyasî tarihle devam eden tarih yazıcılığı, 19. yüzyıldan itibaren halk kitlelerinin tarihine yönelmiştir. Sanayi Devrimi ile birlikte başlayan bu yeni süreçte özellikle Fransız ve ABD’li tarihçiler, hâkim zümreler yerine çoğunluğun veya azınlığın hatta sıradan birinin ve devletin değil sıradan bir mekânın tarihi ile ilgilenmişlerdir. 20. yüzyıl başlarında Fransa’da Annales Dergisi’nin çıkarılması, sosyal tarih çalışmalarına ivme kazandırmıştır. Derginin Lucien Febvre (ö. 1956), Marc Bloch (ö. 1944) ve Fernand Braudel (ö. 1985) gibi yazarları sosyal tarih alanının en önemli temsilcileridir. Sosyal tarihin daha fazla ilgi çekmesi, uzun yıllara yayılan bir süreçte gerçekleşmiştir. 1970’li yıllarda Annales ekolünden tarihçilerin eserlerinin İngilizceye çevrilmesi bu bakımdan önemlidir. Günümüzde ise sosyal tarih, yazıcılık ve okuyuculuk bakımından en fazla ilgi gören tarih türüdür. 

Sosyal tarihin içeriği toplumsal değişmelere bağlı olarak genişlemektedir. Sanayi Devrimi sonrasında özellikle işçi sınıfı ile ilgilenildiği hâlde zaman içerisinde kültür, medeniyet, nüfus ve hareketleri, kadın hakları gibi geniş yelpazede konular, sosyal tarih çalışmalarına dâhil edilmiştir. Bu genişlemeyle birlikte sayısal tarih, mikro-tarih, kültür tarihi, kadın tarihi, psiko-tarih, sözlü tarih, sinema tarihi, kitabın tarihi, mekânın tarihi gibi alt araştırma alanları oluşmuştur.

Sosyal tarih farklı bilimler ve çeşitli disiplinlerden beslenmektedir. Sosyoloji, filoloji, antropoloji, iktisat, istatistik, beşerî coğrafya, folklor ve edebiyat bunların başında gelmektedir.

Toplumun her kesiminden bireylerin yapıp ettiklerinin, değişim ve dönüşümünün geçmişine odaklanan sosyal tarihin karşılaştığı önemli sorunlardan biri, kaynak ve malzeme yetersizliğidir. Mahkeme ve devlet arşiv kayıtları hâricinde halk faaliyetlerinin geçmişte kayda alınmaması ve inceleme konusu olmaması, bu sorunun ana nedenlerindendir. Farklı alanlarda yazılmış metinlerde satır arası okumalar yaparak toplumsal hayata dair çıkarımlarda bulunulması sosyal tarihe malzeme sağlayabilmektedir.

Feyza Betül Köse