Bir ihtiyacı karşılayarak bir fayda yaratmak için iki veya daha çok malın/hizmetin birlikte kullanılması durumu “tamamlayıcılık” (complementarity) kavramı ile nitelendirilmektedir. Tamamlayıcılık, mikro anlamda; tüketimde kullandığımız mal ve hizmetlerin istenilen faydayı sağlaması için iki veya daha fazla mal ve hizmetin birbirini tamamlayacak şekilde birlikte kullanılmasını ifade ederken mezo düzeyde, üretken yatırımları tamamlayan altyapı, enerji, ara malı yatırımlarını ifade etmektedir. Makro anlamda tamamlayıcılık, mal ve hizmet üretim süreçlerindeki gelişmelere bağlı olarak küresel üretim “değer zincirinin bölünmesi” (slicing the value chain) ile küresel ekonomide bir malın üretimindeki değer zincirine farklı bölge ve ülkelerin katkıda bulunması olarak tanımlanabilir.

Toplum olarak ihtiyaçlarımızı karşılamak amacıyla mal ve hizmet üretmekte ve bunları tüketmekteyiz. Bu mal ve hizmetler farklı bakış açıları ile çeşitli kategorilere ayrılabilmektedir (örn. ara mallar-nihai mallar, tüketim malları-yatırım malları). Bu bağlamda mal ve hizmetlerin kullanımında birbirinin yerine kullanılabilen mallar (örn. çay ile kahve) “ikame mallar/hizmetler” (substitute goods) olarak adlandırılırken zorunlu olarak veya zorunlu olmayan nedenlerle birlikte kullanılan (örn. otomobil ile benzin) mallara/hizmetlere “tamamlayıcı mallar/hizmetler” (complementary goods), kalem ve gömlek gibi kullanım açısından birbiri ile ilgisi olmayan mallara/hizmetlere “ilişkisiz veya bağımsız mallar/hizmetler” denilmektedir.

Tamamlayıcı mallardan birinin kullanımı diğer malın da kullanılmasını zorunlu kılabileceği gibi bu malların beraber kullanımı tamamen isteğe bağlı da olabilir. Bir malın fiyatındaki değişimin başka bir malın talebinde yarattığı değişim “talebin çapraz esnekliği” olarak adlandırılmaktadır. Tamamlayıcı mallar birbirleri ile beraber kullanılan mallardır. Tamamlayıcı mallardan birinin fiyatı artarsa her iki tamamlayıcı mal için talep düşecektir. Tamamlayıcı mallardan birinin fiyatı arttığı zaman diğer mala olan talep azalır, aynı şekilde mallardan birinin fiyatı düştüğünde diğer mala olan talep artar. Bu nedenle tamamlayıcı mallar talebin negatif çapraz esnekliğine sahiptir. Çapraz talep esnekliğinin derecesi zayıf veya güçlü tamamlayıcılığı ölçebilir.

Tamamlayıcı mallar; zorunlu veya isteğe bağlı olan tamamlayıcı mallar olarak sınıflandırılabilir. Biri olmadan diğerinin/diğerlerinin kullanımının bir kullanım değerinin olmadığı zorunlu tamamlayıcı mallara otomobil ile yakıtı, birlikte kullanımının isteğe bağlı olduğu tamamlayıcı mallara da çay ve şeker örnek gösterilebilir.

Tamamlayıcılık, iki mal/hizmet arasında olabileceği gibi çok sayıda mallar/hizmetler arasında da olabilmektedir. Nihai ve ara malların kendi arasında olabileceği gibi birbirleri arasında olması da mümkündür. Tamamlayıcılık ilişkisi her çeşit mal ve hizmet arasında olabilmektedir. Teknolojik gelişmeler ile birlikte farklı mal ve hizmet kategorileri ve sektörler arasındaki tamamlayıcılık ilişkisinin arttığı ve daha karmaşık hâle geldiği görülmektedir.

Makro anlamda tamamlayıcılık bağlamında; Dünya pazarlarının bütünleşmesi ve teknolojik gelişmeler, üretim süreçlerinin bölünmesini de beraberinde getirmiştir. Bu değişimin bir sonucu olarak firmalar, kârlı bulmaları hâlinde üretim süreçlerinin çeşitli bölümlerini dünyanın çeşitli coğrafyalarına yaymaktadırlar. Bir dizüstü bilgisayar siparişi verdiğinizde Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da tam 400 firmanın oluşturduğu üretim ve tedarik zinciri devreye girmekte ve ürün sadece dört günde teslim edilmektedir. Bu durum dikey olarak bütünleşmiş, çok bilinen adıyla “Fordist” üretim yönteminin parçalanmasını temsil etmektedir.

Telefondan otomobile kadar bugün dünyada üretilen pek çok mal dünyanın farklı bölgelerinde imal edilen çok sayıda parçanın montajıyla meydana getirilmektedir. Uluslararası tamamlayıcılık dikey ve yatay formlarda endüstri-içi veya endüstriler-arası olabilmektedir.

Muhittin Adıgüzel