Vatandaşlık (tâbiiyet), bir kişinin belirli bir devlete aidiyetini ifade eden bir kavramdır. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, Türkiye Cumhuriyeti Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan kişiyi, ırkı, dini, mezhebi ve kültürel kökeni ne olursa olsun, Türkiye Cumhuriyeti Devletinin vatandaşı olarak ifade etmiştir. Kişi sahip olduğu vatandaşlık ile ait olduğu devlette bulunan yabancılardan, yani diğer devletlere ait kişilerden veya hiç bir devlete ait olmayanlardan (“Heimatlos”; devletsiz; vatansız) ayırılmaktadır.

Vatandaşlık, kişiyi, ait olduğu devlette hak ve yükümlülüklerin sahibi hâline getirmektedir. Vatandaşlık, hem aile içerisinde hem de bir meslek icrasında ve ekonomik faaliyete iştirakte kişinin hak ve yükümlülüklerini ortaya çıkaran bir özellik olarak da görev yapmaktadır. Aynı şekilde, vatandaşlık, kişinin ait bulunduğu devlet içerisinde kamu otoritesine iştirak ve toplum menfaatine hizmette bulunmak hakkını temin eden bir özelliktir. Kişiye, ait bulunduğu devlette, topluluğun bir üyesi olarak seçmek, seçilmek ve hâkimiyet hakkına ilişkin vazifeler ifa etmek hakkını vatandaşlık verir. Bunun yanında askerlik yükümlülüğü gibi hizmetlerin yapılması da vatandaşlığın getirmiş olduğu bir hak ve yükümlülüktür.

Vatandaşlık, milletlerarası hukuk alanında ise kişiye hukukî bir kişilik olarak milletlerarası hukuk sahasına dâhil olabilme imkânını vermektedir. Milletlerarası ilişkilerde, vatandaşlık, vatandaşı olunan devletin kendi vatandaşlarının haklı menfaatlerini yabancı ülkelerde de korumak hakkını, yani diplomatik koruma talebinde bulunmayı temin eden bir özellik olarak kullanılmaktadır.

Vatandaşlık kişinin değişmez bir özelliği değildir. Kişi bir toplumdan diğer bir topluma geçebilir. Yani vatandaşlığını değiştirerek, ait bulunduğu devletten ayrılıp, diğer bir devlete ait hâle gelebilir.

Vatandaşlık hukuku ise vatandaşlığı düzenlemek için istifade edilen tekmil hukukî hükümler ifade edilmektedir. Vatandaşlık hukukundan bahsedildiğinde, vatandaşlığın kazanılmasını veya kaybedilmesini belirli vakıalara ve hukukî olaylara bağlayan hukukî hükümler kastedilmektedir.

Her devlet, hangi kişilerin kendi vatandaşı olduğunu kanunlarıyla belirleme hakkına ve yetkisine sahiptir. Bu, milletlerarası hukukta ihtilafsız kabul edilen bir anlayıştır. Milletlerarası hukukta, milletlerarası bir hukuk kuralı olarak kabul edilmiş milletlerarası bir sözleşme hükmünün veya milletlerarası bir teamülün varlığından söz edilemez. Buna karşılık, hiç bir devlet diğer bir devletin vatandaşlarını belirleme yetkisine sahip değildir. Aksi hâlde bu belirleme, diğer devletin hâkimiyet haklarına bir müdahale teşkil eder.

Ergin Nomer