İşletmelerde ve diğer örgütlerde, zamanında ve etkin kararlar almasına yardımcı olmayı hedefleyen, kıt kaynakların en etkin biçimde kullanılması için kararlara yardımcı olmak üzere matematik-istatistik tekniklerden yararlanan bilimsel bir problem çözme aracıdır. Yöneticilerin karar verme fonksiyonuna yardımcı olmayı amaçlayan Yöneylem Araştırması, karar ortamının matematik-istatistik modelini kurmayı ve bu model üzerinden işlemler yapmayı kapsar. 

“Yöneylem Araştırması” kavram olarak 2. Dünya Savaşı sırasında askeri alandaki uygulamalar ile ortaya çıkmıştır. “Yöneylem Araştırması” terimi ilk olarak 2. Dünya Savaşı yıllarında kullanılmış olsa da, F. W. Taylor’un (ö. 1915) 1911 yılında yayınlanan Bilimsel Yönetimin İlkeleri (Principles of Scientific Management) kitabında ve endüstri mühendisliğinde yaygın olarak kullanılan “Zaman ve Hareket çalışması” ile temelleri atılmıştır. 2. Dünya Savaşı yıllarında İngiliz ve Amerikan ordusu yönetimlerince stratejik ve taktik problemlere bilimsel yaklaşımlarla çözüm bulunması için bilim adamlarına başvurulmuş ve askerî operasyonlar için araştırma yapılması istenmiştir. “Yöneylem Araştırması” kavramı ilk olarak bu amaçla bir araya gelen bilimsel ekipler tarafından kullanılmıştır. Askeri alanda başarı ile uygulanan teknikler, savaşın bitmesi ile büyüyen endüstri ve iş hayatında uygulanmaya ve zaman içinde daha da geniş uygulama alanları bulmaya başlamıştır. 1947’de George Dantzig (ö. 2005) doğrusal programlama problemlerinin çözümü için simpleks yöntemi geliştirmiştir. İzleyen yıllarda Dinamik Programlama, Kuyruk Teorisi ve Envanter Teorisi geliştirilmiştir.

Savaş sonrası dönemde bilgisayarlar teknolojilerinde ortaya çıkan büyük gelişmeler sonucunda büyük ölçekli ve karmaşık problemler, Yöneylem Araştırması tekniklerinin bilgisayar uygulamaları ile çok daha kısa sürede çözüme kavuşturulmuştur. Disiplinler arası bir yaklaşım içeren Yöneylem Araştırması, günümüzde kâr amaçlı ve kâr amacı gütmeyen birimlerce; işletmeler, devlet kurumları, hastaneler, finans, pazarlama, tarım ve ulaştırma olmak üzere çok geniş bir yelpazede uygulama alanına sahip olup, bu alanlardaki sorunların tanımlanmasında ve çözümlenmesinde kullanılmaktadır.

“Karar verme işlemi” yöneticilerin hayati sorumluluklarından biridir. Günümüz yöneticileri dinamik pazarlarda, yüksek rekabet içeren karar ortamlarında görev yapmaktadır. Yöneylem Araştırması, her türdeki kuruluş için, özellikle karar alma sürecinde hayati bir rol oynamaktadır. Yöneylem araştırması, yöneticilerin etkin kararlar almasına yardımcı olmak, yönetim sorunlarını çözmek, zamanında ve en uygun kararların alınabilmesi için matematiksel teknikleri kullanan bir bilgi bütünüdür. Günümüz iş hayatındaki yoğun rekabet ortamında, kararların “Yöneylem Araştırması” ile desteklenerek en uygun (optimal) kararların alınması, işletmenin rakipleri karşısındaki rekabet gücünü arttıracak olan önemli bir güçtür. 

Yöneylem Araştırması ile ele alınan probleme ait model oluşturularak, mevcut koşullar altında problem için en uygun (optimal) çözüm belirlenmektedir. Gerçek bir dünya probleminin çözümü için Yöneylem Araştırmasındaki ilk adım, problemin belirlenmesidir. Bir sonraki aşama probleme ilişkin karar unsurlarının belirlenmesi, ardından amaç ve kısıtların saptanmasıdır. Bu aşamadan sonra sistem gözlenerek veriler toplanır. Verilerin toplanmasından sonra, toplanan veriler bilimsel bakış açısı ile formüle edilerek problemin modeli oluşturulur. Bir sonraki aşamada probleme için en uygun (optimal) çözüm(ler) belirlenerek, parametrelerdeki değişimin sonuca etkileri Duyarlılık Analizi (Sensitivity Analysis) ile incelenir. Yöneylem Araştırmasındaki son adımlar, modelin test edilmesi, yorumlanması ve uygulama sonucu elde edilen bulgular hakkında yorumlar yapılmasıdır. 

Yöneylem Araştırmasında her ne kadar en uygun (Optimal) kararın belirlenmesi ilke olsa da, problemin yapısına bağlı olarak stokastik (olasılığa dayanan) problemlerle de karşılaşılabilmektedir (Simülasyon gibi bazı Yöneylem Araştırması tekniklerinde tek bir en uygun/optimal çözüm elde edilememektedir, bunun yerine belirli koşullar altındaki sistem performansı belirlenerek, koşulların değişmesi hâlinde söz konusu değişimin sistem sonuçlarına ne şekilde yansıyacağı model üzerinde incelenmektedir). 

Olasılık içeren türdeki problemler dikkate alındığında Yöneylem Araştırmasının İstatistik tekniklerle birlikte ele alınması gerektiği aşikardır. Bu açıdan bakıldığında “Yöneylem Araştırması” tekniklerini Deterministik ve Stokastik olmak üzere iki farklı grupta ele almak mümkündür.

Mehpare Timor