Zorunlu eğitim, başlama yaşı ve süresi yasayla belirlenen, her çocuğun devam etmek zorunda olduğu eğitimdir. Dünyada zorunlu eğitim, 19. yüzyılın başlarında gündeme gelmiş olup ulus devletle yaşıt bir kavramdır. Modern olarak adlandırılan yeni toplumsal hayat; ekonomik, sosyal ve kültürel yaşantıları, devlet ve birey ilişkilerini, bunların birbirine karşı sorumluluk ve beklentilerini yeniden tanımlamıştır. Yeni devlet ve toplum yapısı, yeni kurumlar ihdas etmiştir. Bunlardan biri de modern ve millî eğitim sistemidir. Temel amaçları, bilginin kaynağı, öznesi, üretim tarzı, meşruiyeti ve aktarımı gibi konularda geleneksel anlayıştan tamamen ayrılan bu eğitim sistemi, modern devletin de harcı olmuştur. Modern devletin işlerlik ve süreklilik kazanabilmesi; toplumu oluşturan bireylerin okuma, yazma, vatandaşlık, vergi, askerlik, oy verme vb. konularda belirli ölçüde bilgili olmasını, devlet ve toplum işlerinden haberdar olmasını, sorumluluklarını öğrenmesini ve yerine getirmesini gerektirmektedir. İşte bu ve benzeri nedenlerle modern devlet, belirli düzeyde eğitimi zorunlu hâle getirmiştir.

Dünyada zorunlu eğitim, ilk defa Prusya’da II. Frederik (ö. 1786) döneminde 1763 yılında çıkarılan “Genel Okullar Yönetmeliği” ile 5-13 yaş grubundaki çocuklar için uygulanmıştır. Osmanlı Devleti’nde zorunlu eğitim, II. Mahmut’un (ö. 1839 )1824’te yayımladığı bir fermanla gündeme gelmiş, çocukların mahalle mektebine gönderilmeden önce bir sanat öğrenmeye gönderilmesi yasaklanmıştır. 1847’de dört yıl süreli sıbyan mektebi ve bunun üzerine iki yıl rüştiye mektebi zorunluluğu getirilmiş, 1869 yılında yayımlanan bir nizamname ile ilköğretimin mecburi olmasına karar verilmiştir. 1913’te zorunlu eğitim altı yıla çıkarılmış, 1921’de dört yıla indirilmiş, 1923’te tekrar beş yıla çıkarılmıştır. 1973’te sekiz yıllık zorunlu temel eğitime geçme kararı alınmış ve deneme uygulamaları yapılmıştır. 1997’de, sekiz yıllık kesintisiz zorunlu temel eğitim uygulamasına geçilmiştir. 

Sekiz yıllık zorunlu eğitim uygulaması, meslek liselerinin orta kısımlarının kapanmasına yol açması nedeniyle toplumda uzun süre tartışmalara sebep olmuştur. 2012’de zorunlu eğitim sekiz yıldan 12 yıla çıkarılmıştır. Zorunlu eğitim, dört yıl ilkokul, dört yıl ortaokul ve dört yıl da lise olarak düzenlenmiştir. Dünyada zorunlu eğitim, ülkelere göre genel olarak 4-15 yıl arasında sürmekte ve 3-18 yaş dönemlerini kapsamaktadır. Türkiye’de zorunlu eğitimle ilgili tartışmalar, sürenin uzunluğu, lise düzeyinde özellikle de mesleki eğitimde niteliğin düşük olması ve sistemin öğrencileri yükseköğretimin kapısına yığdığı noktasında yoğunlaşmaktadır.

Burhanettin Dönmez