Lat. Salvelinus alpinus

İng. Arctic char

Arktik alası, yüksek rakımlı göllerde, arktik ve yarı-arktik kıyı sularına özgü Salmonidae ailesinden bir soğuk su balığıdır. Bu türün de yer aldığı Salvelinus cinsi balıklar, bazı dillerde ayrı bir isim ile alabalıklardan ayrılır ancak Türkçe’de böyle bir ayrım yoktur ve Salvelinus balık türleri de “alabalık” olarak adlandırılır.

Arktik alasında belirgin bir boyutsal dimorfizm vardır, bu sebeple cüce ve dev Arktik alası olarak adlandırılırlar. Cüce Arktik alası, 0,2 ile 2,3 kg arasında ve ortalama 8 cm iken, dev Arktik alası ise 2,3 ile 4,5 kg arasında ve ortalama 40 cm uzunluğundadır.¹

Arktik alası tüm Salvelinus türleri ve aslında tüm tatlı su ve anadrom balıklar arasında en çok kuzeyde dağılım gösteren balık türüdür. Türün, yaşamını denizlerde geçirip sadece üreme mevsiminde tatlı suya göç eden ve yaşamının tüm evreleri boyunca sürekli tatlı sularda yaşayan iki ayrı formu bulunur. Bu tür, Holarktik (dünyanın kuzeyinde baştan başa bulunan bütün karaları bir bütün olarak kapsayan habitatlarda) tatlı suların (çoğunlukla göller) ve Kuzey Amerika’nın doğusunda ılıman alanların güney kenarlarından Avrupa’daki Alpler’e, kuzeye doğru Avrasya ve Kuzey Amerika’nın en kuzeyindeki karalara (84° Kuzey) kadar uzanan, kıyıya yakın deniz suları boyunca dağılmıştır.²

Bu türün rengi, dağılım gösterdiği bölgeye, yılın zamanına ve cinsî gelişim derecesine bağlı olarak oldukça değişkendir. Renklenme genel olarak sırtta koyu kahverengi, yanlarda daha açık ve karın bölgesinde soluktur. Vücudunun yanlarında ve arka kısmında karakteristik pembe ile kırmızıya çalan beneklenme vardır. Genellikle türün göz bebeğinden daha büyük olan en büyük benekler yanal çizgi boyunca gözlenir. Genç bireylerin yüzgeçleri soluktur, erişkinlerin sırt ve kuyruk yüzgeçleri ise koyu renklidir. Yumurtlayan yetişkinlerde (özellikle erkeklerde) karın tarafı ve yüzgeçler parlak turuncu-kırmızı ile parlak kırmızı renktedir. Genç bireylerde vücudun her iki yanında yaklaşık 11 adet koyu ve düşey şerit şeklinde renklenme vardır ve bireyler büyüdükçe bu şeritler kaybolur. Aslında tüm alabalıkgiller ailesinde, sırtta dikensiz ve yağ yüzgeci olarak isimlendirilen bir yüzgeç bulunur ve üreme döneminde erkeklerde alt çene, öne doğru uzayarak bir kanca şeklinde yukarı kıvrılır.

Arktik alası, dağılım alanı içerisindeki göller dâhil birçok ekosistemde besin zincirinin tepesinde bulunan birçok avcı türün (ferox alabalığı, deniz samuru ve kutup ayısı gibi) besinlerinden birini oluşturduğundan bulunduğu ekosistemlerde anahtar türlerden biridir. Yaşamını denizlerde geçirip sadece üreme mevsiminde tatlı suya göç eden formu, üremek için sonbahar ve kış aylarında tatlı sulara girer. Yumurtlama, göllerde genellikle çakıl veya taş olan zeminde gerçekleşir. Erkek genellikle bölgesini sahiplenir ancak dişi, yumurtlama davranışı göstermeye başladığında erkek bölgesine olan ilgisini kaybeder. Yumurtlama günün hemen her saatinde gerçekleşir. Dişi, bir yer seçildikten sonra bir çukur kazarken, erkek onun etrafında dönerek ona kur yapar, sonra onun yanında süzülür ve titrer. Dişi yumurtaları örtmeye başlamadan önce bu ritüel 5 defaya kadar tekrarlanabilir. Dişi daha sonra çukurun kenarını kazar, yumurtaları kapatır ve bir sonraki yumurta atımına geçilir. Dişilerin tüm yumurtalarını bırakmaları için genellikle birkaç gün gerekir.

Arktik alasının dağılım alanlarına bağlı olarak beslenme alışkanlıklarında da farklılıklar gözlenmektedir. Anadrom formunda zooplankton, kril ve kapelin balığı gibi küçük türler türün diyetini oluştururken göl formunda, çoğunlukla böcekler ve zoobentos yer alır. Türün genel olarak böcekleri, çeşitli yumurtaları, yumuşakçaları, zooplanktonları, amfipodları ve diğer suda yaşayan kabukluları yediği bilinmektedir. Dev formdaki türün hem kendi formundaki genç bireylerle hem de cüce formdaki türlerle beslenebildiği rapor edilmiştir. Anadrom formu tatlı suda çok az beslenir ve üreme dönemi boyunca beslenmeyi keser.

Bu balıklar uzun ömürlüdür ve ortalama 20 yıl kadar yaşayabilir. Bu türün balıkçılığı, Arktik yerli halklarının ve kutup çevresinde yaşayan birçok insanın geçim kaynağı olarak önemlidir. Arktik alası balıkçılığı insanların yoğun olarak yaşadığı bölgelerde yoğunlaşmıştır ve ağırlıklı olarak solungaç ağları kullanılarak yürütülmektedir. IUCN Kırmızı Liste ya da CITES gibi herhangi bir koruma statüsü yoktur fakat Büyük Britanya karasularında nadir görülen bir tür olduğundan koruma statüsüne sahiptir.³