İng. Arctic Circle

Arktik (Kuzey Kutup) Dairesi, “gece yarısı güneşi”nin güney sınırı olan, yaklaşık 66°33’K enleminde olduğu varsayılan çemberdir. Güney Kutup Dairesi, Oğlak Dönencesi, Yengeç Dönencesi ve Ekvator ile dünya haritasında gösterilen beş büyük enlemden biridir.¹ Kuzey Kutup Dairesi’nden kuzeye doğru gidildiğinde, güneşin batmadığı yılda en az bir gün vardır. Kuzey Kutup Dairesi, 0° boylamından batıya doğru İzlanda’nın hemen kuzeyinde Kuzey Atlantik Okyanusu, ardından Danimarka Boğazı, Güney Grönland, Davis Boğazı, Kanada (Baffin Adası, Foxe Havzası, Nunavut, Kuzeybatı Toprakları, Yukon Bölgesi), Alaska (Amerika Birleşik Devletleri), Bering Boğazı’nın hemen kuzeyi, Rusya, Finlandiya, İsveç ve Norveç’ten geçer. Kuzey Kutup Dairesi’nin uzunluğu yaklaşık 16.000 km’dir.^{1, 2} Kuzey Kutup Dairesi’nin içinde kalan alan, ağırlıklı olarak kıtalarla çevrili bir okyanustur ve dünyanın kabaca %6’sını (14, 2 milyon km²) kaplar.²

Bu enlemdeki Kuzey Kutup Dairesi’nin konumu veya gece yarısı güneşinin sınırı, Dünya’nın güneş etrafındaki hareketi ile ilgili bazı fiziksel olayların sonucudur. Dünya kendi ekseni etrafında ve Güneş etrafında döner. Dünya’nın Ekvator düzlemi, Güneş etrafındaki yörünge düzleminden 23°27’ eğiktir. Eş değer olarak Dünya’nın ekseni yörünge düzleminden 23°27’ eğiktir. Dünya ile Güneş arasındaki bu durumun sonucu olarak Dünya üzerinde belirli bir konumdaki gün ışığı miktarı yıl boyunca değişir ve bu da mevsimleri oluşturur. Yaz gün dönümünde (yaklaşık 21 Haziran), Kuzey Yarımküre Güneş’e doğru eğildiğinde, Kuzey Kutbu’nun 23°27’ enlemlerinde (90° K) güneş batmaz. Benzer şekilde, kış gün dönümünde (yaklaşık 21 Aralık), Kuzey Yarımküre Güneş’ten uzağa doğru eğildiğinde Kuzey Kutbu’nun 23°27’ enlemlerinde güneş ufkun üzerine çıkmaz. Bu sınır, Kuzey Kutup Dairesi’nin enlemini tanımlar (90° -23°27’=66°33’).³

Aynı astronomik olaylar Güney Yarımküre’de benzer bir Antarktika Dairesi’ne (66°33’ G) yol açar. Ayrıca güneşin doğrudan tepede olduğu yer, yıl boyunca 23°27’ K (Yengeç Dönencesi) ve 23°27’ G (Oğlak Dönencesi) arasında değişir. Bu iki tropik ve iki Kuzey Kutup Dairesi, Dünya’yı beş bölgeye ayırır: sıcak bölge (tropikler arasında), kuzey ve güney ılıman bölgeler (tropik bölgelerden Kutup Bölgeleri’ne) ve kuzey ve güney soğuk bölgeler (Kuzey Kutbu ve Antarktika Dairesi’nin kutbu). Bu nedenle Arktik’in geometrik veya astronomik bir perspektiften tanımı, Kuzey Kutup Dairesi içindeki alandır. Bu alan, dünyanın yüzey alanının yaklaşık %4’ünü oluşturur.^{2, 3}

Dünya’nın ekseninin eğimindeki herhangi bir değişiklik, Kuzey Kutup Dairesi’nin enleminde de değişikliğe yol açar. Dünya’nın ekseni, yaklaşık 14 aylık bir süre boyunca, atmosferik ve okyanusal süreçler nedeniyle hafif bir yalpalama (Chandler yalpalaması) geçirir. Bu, Kuzey Kutup Dairesi’nin enleminin, ortalama konumundan ~12 m değişmesine neden olur.²

Dünya ekseninin eğiminde meydana gelen daha uzun vadeli değişiklikler, Kuzey Kutup Dairesi’nin enleminde yavaş bir değişime yol açar. 41.000 yıllık bir süre boyunca, eğim yaklaşık 22°den 24, 5°ye ve tekrar geriye kayar. Bu durum, Kuzey Kutup Dairesi’nin enleminin 68°K’den 65.5°K’ye ve tekrar geri hareket etmesine neden olur. Dünya’nın ekseninin eğimi şu anda yılda yaklaşık yarım yay saniyesi oranında azalmaktadır. Bu da Kuzey Kutup Dairesi’nin yılda 14 m’lik kuzeye doğru hareketi anlamına gelir. 10.000 yıl içinde, Kuzey Kutup Dairesi’nin kuzeydeki maksimuma ulaşması ve tekrar güneye doğru hareket etmeye başlaması beklenmektedir.²

Şekil 1. Arktik (Kuzey Kutup) Dairesi