İng. Arctic Lamprey
Kuzey Kutbu taşemeni ya da Japon nehir taşemeni olarak adlandırılan bu tür, Petromyzontiformes takımından çenesiz bir balıktır. Kuzey Kutbu’ndaki tatlı su habitatlarında yaşar ancak bazı popülasyonlar anadromdur (tatlı suda yumurtadan çıkar, denize geçip gelişimini tamamlar, yumurtlamak için tekrar tatlı suya geçer) ve hayatlarının bir kısmını okyanusta geçirir. Anadrom olan form parazitik olarak yaşarken bütün hayatını tatlı suda geçiren ve cüce olan form ise parazitik değildir. 1,2,3
Kuzey Kutbu taşemeni, 60 cm uzunluğa erişebilir. Bu tür karakteristik dairesel, emici disk ağzı ve hafif sıkıştırılmış silindirik gövdesi dâhil olmak üzere diğer taşemenlere benzer bir gövde formuna sahiptir. Pulları olmadığı için derisi pürüzsüzdür. Yetişkinlerde renklenme sırt tarafında mavi-siyah ile koyu kahverengi ve karın tarafında sarı ile açık kahverengidir. Açık krem ile gri renkte yüzgeçleri vardır. Yetişkinlerin arka sırt yüzgeçleri ve kuyruklarında koyu bir leke vardır. Genç bireylerin gövdeleri genellikle üstte gri, altta daha açık renklidir. Dişilerin anal yüzgeci, erkeğinkinden belirgin şekilde daha büyüktür.
Bu türün en sıra dışı ve dikkat çeken özelliği ise dişleri olmasına rağmen çenesiz bir balık türü olmasıdır. Bu farklı morfolojik ve fizyolojik özelliklerinden dolayı bu türün de içinde bulunduğu grup sıklıkla zoolojide gerçek bir balık olarak düşünülmez. Kamçatka Yarımadası’ndaki Amur Körfezi’de, pembe somon balıklarının %60’ı kadarında, Kuzey Kutbu teşameninin parazitik olarak tutunmasından kaynaklanan izler rapor edilmiş, aynı şekilde Beyaz Denizi’nde yakalanan ringa balıklarının %60’ında yine yara izi gözlenmiştir.3 Kutup çevresinde görülen Kuzey Kutbu taşemeninin dağılımı Laponya’dan doğuda Kamçatka’ya; güneyde Japonya ve Kore’ye kadar uzanır. Ayrıca Alaska ve Kuzeybatı Kanada dolaylarında ve Rusya’daki Pechora’nın Arktik ve Pasifik havza drenajlarında yaşar. Yetişkin bir Arktik taşemeni, nehirler ve göller gibi kıyıya yakın tatlı su habitatlarında yaşar ve taşlı ve kumlu yüzeylerde ve bitki örtüsü altında bulunur.1
Zaman zaman yoğun popülasyonlar oluşturabilen yetişkinler ve larvalar, bulundukları ekosistemde kuş, balık ve memeliler için, özellikle yüksek yağ içermeleri bakımından, önemli besin kaynaklarıdır. Aynı zamanda göç eden yetişkin somon balığı popülasyonu üzerindeki predasyonu azaltmak açısından tampon görevi görür. Tıpkı denizden tatlı sulara göç eden Somon balıkları gibi besin maddelerinin tatlı su ekosistemlerine taşınmasında önemli bir role sahiptir.2
Ergin bireyler yumurtlama kümeleri oluşturur. Hem erkek hem de dişi, dere tabanından çakıl taşları ve küçük kayaları kaldırarak yuva inşa eder. Bunu, ağız diskleriyle kayaları hareket ettirerek gerçekleştirir. Erkek, vantuzunu kullanarak dişinin kafasına tutunur ve çiftleşme gerçekleşir. Üreme göçü ve üreme, Kamçatka’daki Utkholok Nehir Havzası’nda haziran ayında, Japonya’da nisandan temmuza kadar, Kanada’daki Büyük Köle Gölü Havzası’nda ise haziran ortasından temmuz başına kadar gerçekleşir. Farklı popülasyonlarda değişiklik göstermekle birlikte, yumurtlama döneminde bir dişi 120.000 kadar yumurta bırakabilir. Yumurtalar koyu mavi ve yapışkandır. Yaklaşık bir aylık kuluçka döneminden sonra yumurtadan çıktıklarında larvaların toplam uzunluğu yaklaşık 7 mm’dir. Larval dönem aşağı yukarı 1-4 yıl sürer. Başkalaşımın ardından genç bir yetişkin, tatlı su ekosisteminden denize, göllere veya daha büyük nehirlere geçiş yapar. Yetişkin ömrü hemen hemen 2 yıldır.1 Erginler hem tatlı sularda hem de deniz sularında çeşitli balıklar üzerinde parazit oluşturur. Parazitik olarak bağlanma yeri genellikle lateral çizginin altında ve karın yüzgeçlerinin önündedir. Yetişkinler, balıklar ve kuşlar tarafından avlanır.
Bu türün dünyadaki popülasyon büyüklüğü ve artış azalış trendi bilinmemektedir. Kuzey Kutbu taşemeni kaliteli ve yağlı bir ete sahip, ticari olarak önemli bir balıktır. Su ürünleri sektöründe yetiştiriciliği yapılan bir türdür. Doğrudan tüketimi dışında Arktik taşemeni yağı da fok yağına alternatif olarak kullanılmaktadır. Ayrıca larvaları da yem olarak kullanılır. Bu türün yumurtlama habitatlarına yönelik tehditler arasında kirlilik ve baraj yoluyla su akışının düzenlenmesi yer alır. Bununla birlikte, IUCN bu türü “asgari kaygı (LC)” grubunda değerlendirmiştir.
