Lat. Pagophilus groenlandicus
İng. Harp seal
Grönland foku olarak da bilinen arp foku, Atlantik Okyanusunun en kuzeyi ve Arktik Okyanusu’na özgü kulaksız veya gerçek bir fok türüdür. Tür, yüzgeçayaklı türleri arasında en bol bulunan ve en iyi bilinen türlerden biridir. Başlangıçta Phoca cinsinde bir dizi başka türle birlikte tanımlanmış, daha sonra monotipik Pagophilus cinsine konarak yeniden sınıflandırılmıştır. Bilimsel adı “Grönland’dan gelen buz seven” anlamına gelir ve adını türün yetişkinlerinin sırt ve yanlarındaki at nalı veya arp şeklindeki desenden alır.1,2 Yaşam süreleri 20-35 yıl arasında değişmektedir.
Arp fokları, boyut ve renklenme bakımından cinsiyete bağlı farklılık gösterir. Erkek arp fokları ortalama 135 kg ağırlığında ve 171-190 cm uzunluğundadır. Dişiler ortalama 120 kg ağırlığında ve 168-183 cm uzunluğundadır. Dişilerden daha büyük olmanın yanı sıra, erkek arp fokları dişilere göre daha belirgin bir “arp” desenine ve siyah kafaya sahip olma eğilimindedir. Yetişkin arp foklarının oldukça küçük arka yüzgeçleri vardır ve ön yüzgeçler, büyük pençeleri olan kısa parmak uçlarıyla işaretlenmiştir. Başları düz ve geniştir ve oldukça uzun ama sivrilen bir burna sahiptir. Arp fokları, zamanlarının çoğunu, okyanusta sürüklenen buzların yakınındaki kıyı sularında geçirir.
Arp fokları, gelişimleri boyunca çok farklı renklere girer. Arp foku yavruları, onlara “beyaz önlüklü” adını veren beyaz bir doğum kürkü veya lanugo ile doğar. Bazı yavruların kürkleri doğumda amniyotik sıvı tarafından sarıya boyanabilir ancak birkaç gün sonra beyaza döner. Yaklaşık 21 gün sonra, yavrular beyaz kürklerini öbekler halinde kaybetmeye başlar ve “pürüzlü bir kürk” oluşturur. Lanugo, genç fokta bir yıl boyunca koruduğu düzensiz siyah noktalara sahip gümüş-beyaz bir kürk ile değiştirilir. 12 ila 14 ay sonra siyah noktalar daha da büyür ve foka “bedlamer” adı verilir. Tür cinsel olgunluğa ulaşana kadar “bedlamer” olarak isimlendirilen bu evrede kalır. Fok cinsel olgunluğa eriştiğinde siyah noktalar fokun yanaklarının üst tarafında yukarı doğru uzanan, leğen kemiği bölgesinden başlayan ve kıvrılan iki siyah çizgiden oluşan “arp” şeklindeki bir desene dönüşür ve omuzlar arasında birleşir. Ayrıca, yetişkin arp fokları siyah bir kafa geliştirir ve arka yüzgeçlerin fokun gövdesiyle birleştiği yerde siyah işaretlere sahip olabilir. Bazı arp fokları benekli renklenmelerini (benekli arplar) korur. Beneklerini koruyan fokların bazılarında koyu gri çizgiler vardır ve bu da tamamen gri bir kürk (isli harp) oluşturur. Yetişkinlerin sırtlarındaki arp şeklindeki desenlenme, siyah kafa ve şerit beyaz kürkle birlikte türün habitatını paylaşan diğer Phocidae üyelerinden ayrıt edilebilmesine yardımcı olur.
Arp fokları Kuzey Kutbu bölgesindeki kutup ayıları, katil balinalar, Grönland köpek balıkları ve morslar gibi birçok yırtıcı hayvan tarafından avlanılırlar. Ancak en büyük avcıları insanlardır; etleri, kürkleri ve yağları için avlanmaktadır. Arp fokları, Phocine distemper virüsünün (PDV) taşıyıcılarıdır. PDV’nin arp fokları üzerinde herhangi bir etkisi yoktur, ancak virüsü liman foklarına geçirerek 1980’lerin sonlarında Avrupa’da büyük bir salgını tetikledikleri düşünülmektedir.
Hem erkek hem de dişi arp fokları cinsel olgunluğa yaklaşık 5,5 yaşında ulaşırlar, ancak her ikisi de birkaç yıl sonrasına kadar düzenli olarak çiftleşme eğilimi göstermezler. Dişiler için ortalama üreme yaşı 10’dur. Erkekler, 8 yaşına gelene kadar üreme fırsatları için başarılı bir şekilde rekabet etmezler. Arp fokları hayatlarının geri kalanında cinsel olarak aktif kalırlar. Kışın, üreme alanlarında toplanırlar. Bu alanlarda, kilometrekare başına 2000’e yakın fok bulunabilir. Dişileri cezbetmek için bazı erkek foklar, dişilerin suya giriş delikleri açtığı yerin yakınında buzun altında baloncuklar üfler ve ses çıkarırlar. Erkekler ayrıca dişileri kovalayabilir veya onlara doğru pençe hareketleri yapabilir. Dişileri rekabet etmek amacıyla erkek arp fokları diğer erkekleri ısırabilirler.
Arp fokları, yavrularının doğumundan 10-12 gün sonra tekrar üremeye başlarlar. Gebelik süresi 7,5 aydır. Arp foklarının yavruları şubat ayının sonundan nisan ayına kadar doğar. Dişiler açık suya yakın buzda doğum yaparlar. Arp fokları her seferinde bir yavru doğururlar. Yavrular anneleri tarafından 10-12 gün boyunca emzirilir ve bakılır. Yavru sütten kesildikten sonra anneleri tarafından terk edilirler ve suya girebilmek için gümüş grisi tüyünün büyümesini beklerken buz üzerinde tek başlarına kalırlar. Yavrular beklerken vücut yağının %50’sini kaybederler, bu nedenle yüksek bir yavru ölüm oranı gözlemlenmektedir. Arp fokları, genellikle balık ve deniz omurgasızlarıyla beslenmektedirler. Diyetlerini oluşturan ana balıklardan bazıları Kapelin ve kutup morinalarıdır. Yavrular çoğunlukla küçük omurgasızlarla beslenme eğilimindedirler. Arp fokları, besin bulabilmek için derinliği ortalama 150-200 metreyi bulan ve 4-13 dakika sürebilen dalışlar yapabilirler.
Her biri kendi göç yoluna sahip olan üç ana arp foku popülasyonu vardır. St. Lawrence Körfezi, Labrador ve Newfoundland Körfezi’nde üreyen ve kürk değiştiren kuzeybatı Atlantik popülasyonu, yaz başında beslenmek için Baffin Adası kıyıları, kuzeybatı Grönland ve kuzey Labrador açıklarındaki Hudson Körfezi’ne gider. Jan Mayen’de üreyen grup, yazlarını Svalbard ve Grönland arasında geçirir. Beyaz Deniz’de üreyen popülasyon ise yaz için kuzeye, Kara ve Barents Denizlerine gider. Eylül ayında, popülasyonların üçü de tekrar güneye üreme alanlarına doğru gitmeye başlar. Ocak veya şubat aylarında kendi üreme alanlarına varmış olurlar. Yavru ve üremeyen arp foklarından bazıları yıl boyunca kuzey beslenme alanlarında kalabilir.
Arp fokları, kürkleri, yağı ve eti nedeniyle bazı yerli Arktik halkları için oldukça önemlidir. Şu anda, ithalat düzenlemesi nedeniyle arp foku ürünlerine olan talep önemli ölçüde azalmıştır. Öte yandan balıkçılık endüstrisini etkileyen belirli balık popülasyonlarının azalmasından arp fokları sorumlu tutulmuştur. Balıkçılık endüstrisi, bu düşüşü kontrol etmeye çalışmak için her yıl avlanmasına izin verilen fok miktarını artırmaya çalışmaktadır. Günümüzde buz üzerinde üreyen foklardan biri olan arp fokları için en ciddi tehdit küresel iklim değişikliği ve potansiyel etkileridir. Dünya çapında, arp foklarının toplam popülasyonunun, üç ayrı popülasyona ayrılan yaklaşık 7,5 milyon hayvan olduğu tahmin edilmektedir. Avcılık kısıtlamaları ve tür koruma gruplarının katılımı nedeniyle arp fokları tehdit altındaki bir tür değildir ve sayıları son birkaç yılda artmaya başlamıştır. IUCN Kırmızı Listesinde “asgari endişe” statüsünde (LC) olarak listelenmektedir.
