Lat. Delphinapterus leucas
İng. Beluga Whale
Beluga balinası, Arktik bölge ve çevresinde yaşayan bir deniz memelisidir ve aynı zamanda beyaz balina olarak da bilinir. Bilimsel adı Delphinapterus leucas’tır, “Delphinapterus” sırt yüzgeçsiz yunusu anlatırken, “leucas” ise “beyaz” anlamına gelir. Bu isimlendirme, bu canlıların fiziksel görünümüne atıfta bulunur ve aynı zamanda kutup ikliminde hayatta kalmak için geliştirdiği iki önemli adaptasyonu ifade eder.
Çıkardığı tiz sesler nedeniyle Beluga balinası deniz kanaryası olarak da adlandırılır. Kuzey Kutbu’nun özel koşullarında hayatta kalmak için bir dizi anatomik ve fiziksel adaptasyona sahiptir. Bu adaptasyonlardan biri, sırt yüzgecinin olmamasıdır, bu da ona buz tabakasının altında yüzeye yakın yüzme yeteneği kazandırır. Bir diğer önemli adaptasyonu ise ağırlığının büyük bir yüzdesinin deri altı yağı olmasıdır. Ayrıca, işitme duyusu gelişmiş ve ekolokasyon yetenekleri sayesinde buz tabakalarının altında rahatça hareket edebilir ve nefes alma deliğini kolayca bulabilir.
Erkeğin dişilere göre vücut ölçüsü daha büyüktür; bu, beluga balinalarında cinsiyete bağlı çift yapılılık olduğunu gösterir. Yetişkin erkek beluganın uzunluğu 3,5-5,5 metre arasında değişirken dişilerde bu aralık 3-4,1 metre arasındadır. Erkeğin ağırlığı 1100-1600 kg arasındadır, dişinin ise ağırlığı 700-1200 kg arasında değişmektedir. Genel olarak, bu vücut ölçüleriyle dişli balinalar arasında orta boy türler arasında yer alır. Ağırlığının yaklaşık %40-50’si yağdan oluşur. Bu oran, kutup bölgelerinde yaşamayan balina türlerinde ortalama %30’dur. Deri altındaki yağ tabakasının kalınlığı 15 cm’ye kadar ulaşabilir ve kafa kısmı hariç tüm vücudu çevreler. Bu yağ tabakası, sıcaklığın zaman zaman 0 °C’ye düştüğü soğuk sularda vücut ısısının korunmasına yardımcı olurken, yiyecek kıtlığı yaşanan dönemlerde stok besin görevi de görür.1
Beluga balinasının dış görünüşü, diğer yunus veya balinalardan ayırmayı oldukça kolay kılar. Tamamen beyaz veya beyazımsı-gri renktedir, bu yüzden kolay kolay başka türlerle karıştırılmaz. Yavru beluga balinası doğduğunda gri renktedir ve bu grilik bir aylık olduğunda gittikçe koyulaşır veya maviye döner. Erkekte dokuz, dişide yedi yıl süren bir dönem boyunca beluga balinası kademeli olarak beyaz renge döner. Bu beyaza dönüş, onun kutup ayısı ve katil balina gibi yırtıcıdan kaçarken kutup buzullarında kamufle olmasına yardımcı olur. Beluga balinasının bir diğer eşsiz özelliği ise diğer deniz memelilerinin aksine deri değiştirmesidir. Kış aylarında epidermis tabakası kalınlaşır ve yaz aylarında özellikle haliçlere göç ettiklerinde bu tabaka dökülmeye başlar. Beluga balinası, bu deri örtüsünün dökülmesine yardımcı olmak için vücudunu nehir yataklarındaki çakıllara sürter.2
Çoğu dişli balinada olduğu gibi ekolokasyon için alınlarının ortasında yağ dokusu içeren melon adında bir organları vardır. Diğer balinalardan farklı olarak beluga balinasında bu organ daha geniş ve büyüktür. Yaydığı ses dalgalarını yönetmek için sinüslerinde hava dolaşımı yaratarak melon organının ve kafasının şeklini değiştirme yeteneğine sahiptir. Birçok yunus ve balina türünün aksine, beluga balinasında boyundaki yedi omur birbirine kaynamaz ve bu da vücudunu hareket ettirmeden başını sağa sola çevirebilmesine olanak tanır. Bu durum daha geniş bir görüş ve hareket alanı sağlar, hem derin sularda avlanmalarına yardımcı olur hem de yırtıcılardan kaçmaları için yüksek bir manevra kabiliyeti sağlamaktadır4.
Beluga balinası oldukça sosyal bir canlıdır ve genellikle ortalama onlu gruplar halinde yaşar. Gruplar 25 bireye kadar ulaşabilir. Grup tipleri ise içerdikleri bireylere göre üçe ayrılır. Anne ve yavrularından oluşan kreş grupları yanı sıra sadece erkek bireylerden oluşan gruplar ve karma gruplar bulunur. Grup halinde yaşamaları, koordineli bir şekilde avlanmalarına yardımcı olurken birbirlerini kovalayarak, oyunlar oynayarak ve birbirlerine sürtünerek sosyalleşme ihtiyaçlarını da karşılar.5
Beslenme şekillerine bakıldığında beluga balinasının ana besin kaynağı bölgeden bölgeye değişmektedir. Örneğin, Beaufort Denizi’nde yaşayan beluga balinası çoğunlukla Arktik morina balığı ile beslenirken Grönland yakınlarında yaşayan beluga balinası çoğunlukla Grönland pisi balığı ve kuzey karidesi tüketir. Alaska’da ise ana besin kaynağı Coho somonu olarak görülür. Temel besini balıklar olmakla birlikte karides, kalamar, yengeç, istiridye, ahtapot ve deniz salyangozu gibi birçok omurgasızı da tüketir. Deri altı yağlarının en kalın olduğu zamanın kış aylarının sonu olduğu düşünüldüğünden, kışın beslenme için daha çok enerji ve zaman harcar. Ayrıca, Eskimoların yaptıkları gözlemlere göre göç sırasında avlanmaz.6
Erkek beluga balinası cinsel olgunluğa 7-9 yaşları arasında, dişi ise 4-7 yaşları arasında ulaşır. Dişilerin ilk doğurma yaşının ortalaması 8,5 yıldır ve 25 yaşından sonra doğurganlıkları azalmaya başlar.7 Dişi beluga balinası ortalama 3 yılda bir, tek bir yavru doğurur.
Günümüzde 21 farklı popülasyona bölünmüş şekilde 200.000’den fazla bireye sahip olduğu tahmin edilmektedir ve Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesindeki durumu, son olarak 2017 yılının haziran ayında “asgari endişe duyulan tür” olarak güncellenmiştir.
