İng. Boothia Peninsula
Boothia Yarımadası, Kanada’nın kuzey kesiminde, Arktik daire (bkz. Arktik dairesi) içerisinde, 69, 4°-72°K enlemleri ve 96, 6°-91, 4°B boylamları arasında yer almaktadır. Yarımada Kuzey Amerika ana karasının en kuzey noktasını oluşturur ve 20 km genişliğe sahip Bellot Boğazı ile kuzeydeki Somerset Adası’ndan ayrılır. İngiliz kâşif Sir James Ross tarafından 1829 yılında keşfedilen yarımadaya keşif gezisinin finansını sağlayan Sir Felix Boothia’dan dolayı Boothia adı verilmiştir. Burayı keşfeden Sir Ross 1831 yılında yarımadanın batı kıyısında bulunan Adelaide Burnu’nun açıklarında ilk kuzey manyetik kutup noktasını keşfetmiştir (Şekil 1). Maksimum yükseltinin 585 m’ye ulaştığı yarımada, 195 km uzunluğa ve 32.330 km² alana sahiptir. Kış mevsimlerinin oldukça soğuk ve kuru geçtiği alanda yaz mevsimleri kısa ve nemlidir.1 Adanın güneyindeki Taloyoak’ta (Şekil 2) bulunan meteoroloji istasyonu ölçümlerine göre ocak ve şubat aylarında ortalama sıcaklık -37°C’ye kadar düşerken temmuz ayında 13°C’ye yükselmektedir. Yıllık toplam yağış ise 76 mm’dir.2 Arktik Kutup Dairesi içerisinde kalan yarımadada toprak sürekli donmuş hâldedir yani sürekli permafrost (bkz. permafrost) kuşağı içerisinde yer alır. Yaz mevsiminde ancak yüzeydeki 2 m’lik tabaka çözülebilmektedir. Yani yarımadadaki aktif tabaka kalınlığı 2 m’dir.1 Ağaç gelişiminin olmadığı yarımada yosun, ot ve cılız çalılıklardan oluşan tundra (bkz. tundra) bitki örtüsüyle kaplıdır.3
Alçak bir plato karakterindeki yarımada çoğunlukla Paleozoyik kireçtaşlarından oluşmaktadır. Yarımadanın merkezinde ise Prekambiyen yaşlı Kanada Kalkanı’na ait gnays ve granitler bulunur.4 Yarımada Kuvaterner’in (bkz. Kuvaterner) buzul dönemlerinde (bkz. Buzul Çağları) kalın buz örtüleriyle (bkz. Buz Örtüleri) kaplanmış ve buzullar tarafından tamamen aşındırılmıştır. Yarımadayı kaplayan ve 9300 yıl önce çekilmeye başlayan son buzullar günümüzden 8800 yıl önce tamamen erimiştir.1 Buzulların çekilmesiyle birlikte ortaya çıkan kara parçası tundra ile kaplanmıştır ve yarımada en az 7000 yıldır tundra bitki örtüsüyle kaplıdır.5 Buzulların erimesi ve bitki örtüsünün gelişmesiyle birlikte yarımada insan yerleşimi için uygun hâle gelmiş ve Eskimolar (bkz. Eskimo) tarafından kullanılmaya başlamıştır. Arkeolojik çalışmalarda yarımadanın batısında 4200 yıl geriye giden 483 Eskimo yerleşimine ait kalıntılar bulunmuştur.6
Buzullaşmanın oldukça etkili olduğu yarımadada buzul (bkz. Buzul) ve buzul çevresine (bkz. Periglasiyal Ortamlar) ait yer şekilleri yaygındır. Buzulların ilerlemesi sırasında yarımadadaki kayaçların buzullar tarafından aşındırılıp cilalanmasıyla oluşan hörgüç kayalar (bkz. Buzul Aşındırması), buzulların ilerlemesi sonucunda biriken cephe morenleri (bkz. Morenler), buzul depoları (bkz. buzul depoları, till), drumlin, esker ve fluteler oldukça yaygındır (bkz. Buzul Jeomorfolojisi ve bkz. Buzul Topoğrafyası). Buzulların erimeye başlamasıyla birlikte yarımadada etkili olmaya başlayan glasiyo-flüvyal süreçler kame ve kame depolarının oluşmasını sağlamıştır. Yarımadadan buzulların çekilmesiyle birlikte etkili olan periglasiyal süreçler yarımadada donma-çözünmeye bağlı (bkz. Donma ve Çözülme Erozyonu) fiziksel parçalanma sonucunda gelişen periglasiyal şekillerin gelişmesini sağlamıştır. Bu yoğun donma-çözünme, yarımadadaki kayaçların parçalanmasına neden olarak “blok denizi” anlamına gelen “felsenmeer”in oluşmasına neden olmuştur. Aynı süreç hafif eğimli yamaçlarda soliflüksiyon taraçalarının ve loblarının, desenli zeminlerin, buz kamalarının oluşmasını sağlamıştır1, 7 (bkz. Periglasiyal Ortamlar ve bkz. Permafrost).
