İng. Bouvet Island
Bouvetøya, Atlas Okyanusu’nun güneyinde (Şekil 1a), 54°23’13”G ve 54°27’10”G enlemleri ile 3°17’9”D ve 3°26’3”D boylamları arasında, Afrika’ya 2600, Güney Amerika’ya 3800, Antarktika’ya 3300 km mesafede bir adadır. Atlantik-Antarktika Okyanus Ortası Sırtı üzerinde, Bouvetøya ve Orcadas fay zonları arasında oluşmuş; 49, 2 km² alana sahip volkanik bir adadır.
Ada, ilk olarak 1739 yılında Jean-Baptiste Charles Bouvet de Lozier tarafından görülmüş, 1808’de James Lindsay ve Thomas Hopper tarafından ziyaret edilmiş ve adanın adı Lindsay olarak belirtilmiştir. Ada; 1822, 1825, 1893, 1898 ve 1927 yıllarında farklı araştırmacılar tarafından rapor edilmiş ve adı Bouvetøya (Bouvet) olarak belirtilmiştir. Adada 1970’lerden sonra Norveç Kutup Enstitüsü tarafından bilimsel çalışmalar artırılmış ve birçok disiplin tarafından incelemelerde bulunulmuştur.1, 2
D-B yönünde 9, 5, K-G yönünde 4, 5 km uzunlukta bir elips şeklinde olan ada, batısı dik ve yüksek, doğu kısmı az eğimli asimetrik bir topoğrafyaya sahiptir. Adanın en yüksek yeri, kaldera yamacında yer alan Olav Tepesi’dir (780 m) (Şekil 1c). Wilhelm Kalderası doğu yamaçları dikken, batı kısmı daha az eğimli, düzlük şeklindedir.
Ada için model verileri incelendiğinde, Köppen-Geiger iklim sınıflandırmasına göre, kutup-don iklimi hâkimdir.3 1979-2020 yılı verilerine göre adada yıllık ortalama sıcaklık -0.7 °C’dir. En yüksek aylık ortalama sıcaklık şubat (2, 5 °C), en düşük aylık ortalama sıcaklık haziran ayında, -3 °C olarak belirlenmiştir. Sıcaklıkların yıl içinde -18 ile 10 °C arasında değişebildiği belirtilmiştir.4 Yaz aylarında günlük sıcaklık farkları yüksektir.5 Adaya 1700 mm civarında yağış düşmektedir. Bu yağış mevsimlere eşit dağılmakta ve okyanusal bir yağış rejimi özelliği göstermektedir. Adada batı rüzgârları hâkimdir ve adaya haftada 2-4 adet siklon uğrayabilmektedir.6 Adada nispi nem yüksek, sisli gün sayısı fazladır.7
Adanın büyük bölümünün buzul ile kaplı olması bitki örtüsü gelişimini sınırlandırmıştır. Buzul bulunmayan sahalarda genel olarak liken ve karayosunları bulunmakta, bunlar dört morfolojik sahada toplanmaktadır. İlk grup, nunataklar (bkz. Nunatak) çevresindeki kayaçlar üzerinde gelişmiş yosunlardır. İkinci grup, kayalık yüzeylerindeki yosunlardır. Üçüncü grup, adanın kuzey sahillerinde, oyuntular içerisinde gelişmiş kara yosunları ve riyolitler üzerinde gelişmiş likenlerdir. Dördüncü grup ise adanın güneybatısında yer alan Larseya Adası’nda belirlenmiş çeşitli liken türleridir.7
Wilhelm II Platosu’nun bulunduğu çanağın, adayı oluşturan volkanizma esnasında oluşan kraterin çökmesi sonucu oluşmuş ve kuzeyden açılmış bir kaldera olduğu düşünülmektedir (Şekil 1c). Adanın %93’ü buzul örtüsü ile kaplıdır. Buzul, adanın doğusunda denizden 5-70 m yükseklikte başlamakta ve krevaslar barındırmaktadır. Buzul, bazı kısımlarda takke buzuluna dönüşmekte ve adanın birçok kısmında kıyıya kadar inmektedir. Adanın kuzeyinde iki adet büyük, kuzeydoğusunda bir adet küçük, güneyinde ise biri büyük diğeri küçük iki adet buzul denize kadar inmekte, buzul sınırları çok fazla değişkenlik göstermemektedir.8 Adada 20. yüzyılda bir (1955-1956 arasında-Nyroysa) volkanik aktivite meydana geldiği, yeni lav akıntılarının bulunduğu belirtilmiştir.9 Ancak bu lavların heyelanla ilişkili olduğu vurgulanmıştır.10 Adanın batısında yer alan falezler ve düzensiz kıyı çizgisi, bu bölgenin şiddetli dalga aşındırmasına maruz kaldığını göstermektedir.11 Adanın güneybatısında yer alan Larseya Adası çevresinde çok sayıda heyelan meydana gelmekte ve bu heyelanların oluşumunda dalga aşındırmasının rolü bulunmaktadır.10
Tamamı volkanik özellikli adanın, Gondwana’nın ayrılması esnasında Afrika, Güney Amerika ve Antarktika’nın birbirlerinden uzaklaşmasını sağlayan magma sorgucunun bir ürünü olduğu kabul edilmektedir.11 Bouvet sorgucu olarak adlandırılan bu magma yükselimi, literatürde “üçlü kavşak” (İng. triple junction) olarak bilinen, Afrika, Antarktika ve Güney Amerika levhalarının birbirinden uzaklaştığı (Şekil 1a) bölge için kullanılmaktadır. Bu bölgede Antarktika 0, 8 cm yıl-1, Güney Amerika 0, 7 cm yıl-1, Afrika ise 2, 6 cm yıl-1 hızla kavşaktan uzaklaşmaktadır. Ada, Bouvet ve Orcadas doğrultu atımlı fay zonları arasında bulunmakta ve bu bölgede depremler meydana gelebilmektedir.12 Volkanik aktivite sonucu oluşan adada alkali bazalt ve Hawaii tipi püskürükler bulunmaktadır.13 Adada ayrıca yer yer trakit, aa tipi lavlara, riyolitik lavlara ve piroklastik malzemelere rastlanmaktadır. Kalderadan çıkan lav ve piroklastik malzemelerin güneydoğuya doğru akış gösterdiği düşünülmektedir.10 Adanın kuzeybatısında fumarol evreye ait volkanik aktiviteler yer almakta, adanın bazı yerlerinde dayklara da rastlanmaktadır.11 Larseya Adası’nda volkanik bir dom da bulunmaktadır.10 Adanın 1, 39±0, 2 milyon yıl yaşında olduğu, bununla beraber birçok piroklastik konide daha sonra volkanik etkinlikler gerçekleştiği, bu etkinliklerin ise 0, 1 milyon yıldan daha genç olduğu belirtilmiştir.
