Bransfield Boğazı Tübitak - Kutup Ansiklopedisi

İng. Bransfield Strait

Antarktik Levhası’nın en aktif bölgelerinden birini temsil eden¹ Bransfield Boğazı’nın jeolojik yapısı, Phoenix Levhası’nın güneydoğuda Antarktik Levhası’nın altına yitimiyle şekillenmeye başlamıştır^2-4 (Şekil 1). Bölge jeolojisi, Antarktik Yarımadası (bkz. Antarktik Yarımadası) ve Güney Shetland Adaları’nı (bkz. Güney Shetland Adaları) oluşturan Mezozoyik-Senozoyik yaşlı yığışım kamasının metamorfizmasına ve yükselmesine yol açan, uzun süreli yay magmatizması ve yığışımı ile karakterize edilir.^4-6 Antarktik ve Phoenix levhalarının yayılma merkezinin Güney Shetland Adaları yakınında yitim cephesi ile çarpışması üzerine yayılma devre dışı kalmış ve okyanusal Phoenix Levhası bağımsız bir levha olma özelliğini yitirmiştir.⁷ Phoenix Levhası’nın güneydoğuya doğru yitimi ciddi oranda yavaşlamış ve Phoenix Levhası Güney Shetland Hendeği boyunca Pasifik’e doğru yavaşça gerilemeye başlamıştır.^{8, 9} Bransfield Boğazı işte bu yay gerisi ortamda meydana gelen riftleşmenin bir ürünü olarak Antarktik Yarımadası’nın kuzeybatısında konumlanmış, Pliyosen yaşlı genç bir havzadır.^{4, 10-14}

Boğaz, kuzeybatı ve güneydoğu kesimlerinden normal faylarla sınırlıdır ve Antarktik Yarımadası ile Güney Shetland Adaları arasında kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda yaklaşık 400 km boyunca uzanır^{4, 14, 16} (Şekil 1). Batimetrik ve sismik veriler ışığında üç alt havza olarak ele alınan boğazın^{11, 17, 18}Batı Bransfield Havzası 1000 m’den daha sığken Orta Bransfield Havzası 2000 m derinliğe sahiptir. Doğu Bransfield Havzası ise 2700 m’yi aşan derinliğiyle en derin alt havza olmasının yanı sıra yapısal olarak da en karmaşık olanıdır.^{10, 14}

Genç tortullarla örtülü olan Bransfield Boğazı’nın tabanı altında riftleşme süreçleriyle ilişkili olarak gelişmiş olan volkanik kayaçlar mevcuttur.^{14, 15, 19-22} Bu kayaçlar aynı zamanda birçok denizaltı dağının ve kopuk sırtların gelişimini sağlamıştır.¹⁴ Bölgede bulunan Deception ve Bridgeman adaları (bkz. Güney Shetland Adaları) bu yükselimlerin su yüzeyine ulaşan kısımlarını temsil etmektedir.^{14, 17}

Bransfield Boğazı’ndaki volkanik oluşumların bazısı daha çok yay volkanizması ürünlerine benzer karakterler sunarken bazısı ise daha çok okyanus ortası sırtlara benzer niteliktedir.^{10, 12, 14, 23} Ancak boğazın uzanımı boyunca sistematik bir volkanik ve jeokimyasal çeşitlilik gözlenmediğinden, jeofiziksel verilerin düşündürdüğü gibi boğazda tek bir yöne doğru (güneybatıya) rift ilerlemesi olduğu görüşünü desteklememektedir.¹⁴

Bransfield Boğazı’nda son birkaç bin yılda en az üç ayrı volkanik püskürme kaynağının olduğu denizel tortulların ve Güney Shetland Adaları’ndaki buzulların bünyesindeki volkanik küllerin bileşimsel analizleriyle ortaya konulmuştur.¹⁴ Yapılan çalışmalar, bu üç ayrı volkanik kaynaktan iki tanesinin su yüzeyinde gözlenebilen Deception ve Bridgeman adaları olduğu, birinin ise yeri henüz tam olarak tespit edilememiş olsa da ayrı bir denizaltı dağı olduğunu düşündürmektedir.¹⁴ Bu volkanik kaynaklardan Deception Adası’nın geçmişteki püskürmesine ait küllerin 3000 km’den daha ötede, Antarktika Kıtası’nın ortasına, Güney Kutbu’na kadar ulaştığı bilinmektedir.^{24, 25}

Şekil 1. Bransfield Boğazı’nın coğrafi ve tektonik konumu

Bransfield Boğazı

Yazarlar