İng. Ice Core Drilling Activities
Yağan kar yığıldıkça kendi ağırlığının yaptığı basınç ile sıkışıp buza dönüşür. Oluşan bu buz, iklim şartlarının müsaadesi ile erimeden korunduğunda yıllar içinde üst üste birikir. Kutup bölgeleri ve dağların yüksek irtifalarında bulunan buz katmanları çok uzun zaman zarfında oluşmuştur. Bu buz kütlelerinden matkaplarla delip alınan silindirik örneklere “buz karotları” denilmektedir. Yüzeyden derinlemesine alınan bu numunelerde alt katman üst katmandan daha eskidir. Buz karotları derin deniz karotları, göl çökelekleri ve ağaç halkası araştırmaları ile iklim çalışmalarına çok değerli katkı sağlamaktadır.
Buzun oluşumu sırasında içine hapsolan polen, partikül, hava kabarcığı ve kimyasal maddeler gibi safsızlıklar, ilgili zamana ait atmosferik bileşim, iklim değişimleri ve döngüleri hakkında bilinmeyen ayrıntıları ortaya çıkarırken gelecekteki iklim çalışmalarının modellemesi için veri kaynağı oluşturur. Bu amaçla bilim insanları, topladıkları buz karotlarını incelemekte ve en az son 100.000 yıl önceki iklim değişikliği kayıtları hakkında veri toplamaktadır.
Buzu silindirik şekilde keserek yüzeye çıkaran cihazlara buz karot matkabı denilmektedir. İlk tasarlanan matkaplarda burgu hareketi el ile çevirerek yapılmaktaydı. T şeklindeki tutacağı döndürülerek buzun kesilmesi sağlanmaktaydı. Kısa delikler için hâlâ el buz karot matkabı kullanılmakla beraber günümüzde çoğunlukla elektrikli oyuk burgu matkabı (Şekil 1. buz karot matkabı)1 kullanılmaktadır. Bu matkap, genellikle 8-10 cm çapında ve birkaç metre uzunluğunda karot çıkarabilmektedir. Alt ucunda kesme bıçakları olan, dış çevresine kanatlar sarılmış silindir şeklindedir. Yüzeyde bulunan tripod ya da destek yardımıyla 30 ila 50 metre derinliğe kadar karot çıkarmak mümkündür. Daha derinlere inebilmek için elektromekanik ya da termal matkapların kullanılması uygundur. Karot kesilirken ortaya çıkan buz talaşlarının ortamdan uzaklaştırılması gerekir. Bu, hava dolaşımı ya da sondaj sıvısı kullanılarak yapılır. Bu işlemler sırası ile kuru sondaj ve ıslak sondaj olarak adlandırılır. Kuru sondaj yaklaşık 400 metre derinliğe kadar yapılır. Daha derine inildiğinde buz deforme olduğundan deliğin kapanmaması, basıncın dengelenmesi ve buz çıkarılan deliğin donmaması için, içine düşük kinematik viskozitesi olan, çevre ve buza minimum kirletici etki yapan bir solüsyon (antifriz) konulmaktadır. Çıkarılan karotlar kirlenmenin önlemek için soğuk, temiz odalarda saklanır (Şekil 2. Soğuk oda)2 ve analiz edilir.3
İlk derin sondaj çalışması, 1960’larda Grönland’da Camp Century ve Antarktika’daki Byrd İstasyonlarında gerçekleşti. Bu başarılı girişimleri, 1979’dan 1981’e kadar güney Grönland’daki Amerikan-Danimarka-İsviçre iş birliğinde Grönland Buz Örtüsü Projesi (GISP-1: Greenland Ice Sheet Project) izledi. 1989’dan 1992’ye kadar, Grönland’ın doğusundaki Summit İstasyonundaki ortak Avrupa Grönland Buz Karot Projesi (GRIP: European Greenland Ice-core Project) kapsamında, ana kayaya ulaşmadan önce 3029 metre buz delindi. Ertesi yıl GISP-2, GRIP sahasının 30 km batısındaki bir sahada 3053 metre derinliğe ulaşılarak tamamlandı. Toplanan bu karotlar, yaklaşık 110.000 yıllık oldukça kararlı buz verisini kapsar. Bununla birlikte, GRIP ve GISP-2 arasındaki karşılaştırma, en düşük 100-150 metre seviyenin 110.000 ila 250.000 yıl öncesi tarihe ait olduğunu, ancak birbiriyle ilişkili olmadığını ve büyük olasılıkla buzun hareketiyle bozulduğunu göstermektedir.4
Bir diğer önemli buz karot sondajı, Orta Doğu Antarktika’daki Rus Vostok istasyonundaki çalışmalardır. Antarktika’nın merkezinde, kutup çölü koşullarında kar birikiminin yavaş olması nedeniyle günümüze değin olan en eski buzul kayıtları elde edilmektedir. Toplanan karotların yaşı muhtemelen 400.000 yıl öncesine uzanmaktadır. Vostok İstasyonu, yaklaşık 500 metre derinliğinde bir buzul altı gölünün üzerinde olduğundan yapılan sondaj çalışmalarında ana kayaya kadar delinememiştir.4
Ekvator yakınlarında ve ılıman enlemlerde yüksek irtifa buzullarında da sondaj çalışmaları yapılmaktadır. Örneğin And Dağları, Himalayalar ve Afrika’daki Kilimanjaro Dağı’ndan dağ buz karotları çıkarılmaktadır.4
Derin buz katmanları genellikle yüksek irtifada olduğundan karot projelerinin lojistiği zor ve karmaşıktır. Bu sebep ile derin buz karotu çıkarma aktivitelerinin planlaması uzun yıllar alıp yürütülmesi genellikle çok uluslu birliktelikler tarafından gerçekleştirilir. Örneğin, 2017 itibariyle Doğu Grönland’da sondaj yapmakta olan EastGRIP projesi, Danimarka’daki Buz ve İklim Merkezi (Niels Bohr Enstitüsü, Kopenhag Üniversitesi) tarafından yürütülüp, yönetiminde 12 ülkeden temsilci bulunmaktır.5,6 2015 yılında EastGRIP ekibi kamp tesislerini, Grönland’ın eski bir buz karot sondaj sahası olan NEEM’den EastGRIP sahasına taşıdı.7 Sondajın en az 2020 yılına kadar devam etmesi bekleniyor.8
Şekil 3’te Uluslararası Buz karot bilimi ortaklığı tarafından Grönland ve Antarktika derin buz karotu çıkarma aktivite sahaları sunulmakta9 ve Tablo 1’de kronolojik olarak bu bölgelerde gerçekleştirilen projelerden bazıları sıralanmaktadır.10
Tablo 1. Grönland ve Antarktika derin buz karotu çıkarma aktiviteleri10,11,12
Grönland Site 2 İstasyonu 1956-1957 | 296 m ve 407 m derinliğe inen iki delik açıldı. |
Antarktika Byrd İstasyonu 1957-1958 | USA-SIPRE* personeli tarafından 309 m derinliğe inen delik açıldı. |
Antarktika Little America İstasyonu 1958-1959 | USA-SIPRE* tarafından gerçekleştirilen sondaj, 249 m’ye kadar kuru, ardından delik dizel yakıt ile doldurularak gerçekleştirildi. 255 m’de buz tabakanın 2-3 m yukarısında, deniz suyunun deliğe girip 188 m’ye yükselmesi sonucunda sondaj durduruldu. |
Grönland Camp Century İstasyonu 1961-66 | CRREL** (SIPRE 1961 yılında CRREL oldu) tarafından tasarlanan ve inşa edilen bir termal karot matkabı kullanılarak, sırasıyla 1961, 1962 ve 1963’te 186, 238 ve 264 m derinliğinde delikler açıldı. Üçüncü delik 1964 yılında sondaj sıvısı (TCE-trikloroethylen yoğunlaştırıcı katkılı DFA-Dizel Yakıt Antarktik) ilave edilerek 535 m’ye ulaştı. 1965 yılında delik, modifiye edilmiş bir elektromekanik matkap ile 1002 m’ye indi. 1387,4 metredeki yatağa 1966 yılında ulaşıldı. Dipteki 17 m’de silt bantları ve küçük çakıllar bulunmakta olup, yataktan 3,55 m donmuş buzul çökelleri ele geçirilmiştir. Yatak sıcaklığı -13 °C ölçülmüştür. |
Antarktika Byrd İstasyonu 1966-1968 | Thermodrill ile bir pilot delik açıldı ve 1966-1967 yıllarında CRREL 200 m’ye kadar karot çıkardı. 1967 yılından sonra Electrodrill ile karot sondajına devam edildi. Sondaj sıvısı yine DFA ve TCE idi ve buz parçaları çıkarmak için etilen glikol içinde çözüldü. 1968 tarihinde 2164 m ıslak zemine ulaşıldı. 1250 m’nin üst kısmı elmas uçla altı ise çelik uç ile delindi. 2160 m’de buzul kalıntısıyla karşılaşılması sebebiyle yine elmas uç kullanıldı. Yatakta yaklaşık 0,1 mm’lik bir su tabakası bulundu. Yatak 1,3 m’ye kadar delindi, ancak kayda değer bir veri elde edilemedi. Matkap, 1969’da yatağın içinde dondu ve kayboldu. |
Antarktika Cape Folger İstasyonu 1969-1983 | 1969’da ANARE*** Doğu Antarktika’daki Law Dome Cape Folger yakınlarında, bazıları neredeyse yatağa kadar inen bir dizi buz karotu sondajına başladı. O yıl, 7 km iç kısımda (SGA) 320 m derinliğe kadar sondaj yapmak için modifiye CRREL termal matkabı kullanıldı. 1974’te 3 km daha uzakta (SGP), 100 m aralıkla iki ilave termal delik açıldı. 1981/82 yıllarında Cape Folger yakınlarında yine modifiye CRREL termal matkabı kullanılarak daha fazla karot çıkarma yapıldı. Radar ölçüm buz kalınlıkları sırasıyla 303 m ve 350 m olan BHC1 ve BHC2 deliklerinde sırasıyla 301 m ve 344 m buz karotu sondajlandı. İstasyondan toplanan karotlar kristal yapıları ve buz dinamiği çalışmaları için kullanıldı. |
Antarktika Novolazarevskaya İstasyonu 1975-1976 | 1975/76’da Novolazarevskaya’daki Sovyet Antarktika Seferleri grupları, istasyon yakınlarında buz sahanlığından (bkz. buz sahanlığı) 356 m, 412 m ve 374 m’lik üç buz karotu sondajını, elektrotermal matkap ile sondaj sıvısı olarak alkol kullanarak gerçekleştirdi. |
Antarktika Shackleton Buz Sahanlığı 1978-1979 | Leningrad Arktik ve Antarktika Araştırma Enstitüsü ve Moskova Bilimler Akademisi Coğrafya Enstitüsü’nden Sovyet araştırma grubu, etanol sondaj sıvısı ve elektrotermal karot matkabı kullanarak Mirnyy istasyonu yakınlarındaki Shackleton buz sahanlığını 202 m delip, okyanusa ulaştı. |
Grönland Dye 3 İstasyonu 1979-1981 | Güney Grönland Dye 3 İstasyonundaki GISP**** projesi Danimarka, İsviçre ve ABD’den grupları içeren uluslararası bir girişimdi. Delme işlemi, hafif olan yeni Danimarka ISTUK elektromekanik matkabı ile yapıldı. Sondaj sıvısı olarak kerosen (Jet A1) ve perkloretilen (PCE), delme için çelik kesiciler kullanıldı. Sondaj 1979’da 225m’ye, 1980’de 901m’ye ve 1981’de 2037m’de yataklara ulaştı. 2013 m derinlikte siltli buz bulundu. Matkap 1981’de takıldı ama 1982’de iyi durumda toparlandı. |
Grönland GISP Summit İstasyonu 1990-1992 | Avrupa GRIP5* ve ABD GISP2 projelerinin birbirinden 30 km arayla ancak koordineli çalışmasının planlanması on yıl sürüdü. Çalışma alanı ilk kez lojistik yerine bilimsel nedenlerle seçildi. Geliştirilmiş ISTUK matkabı ile gerçekleşen GRIP sondajı 1990 yılında başlamış ve 770 m derinlikte sona ermiştir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan düşük aromatik çözücünün (Exxsol D60) fluoro yoğunlaştırıcı (CFC-113) ile bileştirildiği ilk projedir. 1991’de 2321 m’ye kadar inen sondaj, 1992’de 3029 m’de yatağa ulaştı ve 3 km’yi aşan ilk buz sondajı oldu. Yataktaki sıcaklık -8,5 °C ölçüldü. |
Grönland GISP2 Summit İstasyonu 1989-1993 | PICO6*, GISP2 projesinde, 6 m uzunluğa kadar karot alan yeni 132 mm (5,2 inç) elektromekanik matkap kullanıldı. Sondaj sıvısı olarak n-butil asetat ilk kez kullanıldı ve yüksek maliyeti sebebiyle sondaj sonrasında buz parçalarından geri kazanıldı. 1993’te, beş sezonluk sondajdan sonra, matkap, GRIP’den 24 m daha derin olan 3053,4 m derinlikteki yatağa ulaşmak için birkaç metre siltli buzun içine girdi ve böylece proje o ana kadar ki en derin karot rekorunu kırdı. Siltli buzda sertleştirilmiş çelik kesiciler iyi performans gösteremedi; karbür uçlu kesiciler ise kısıtlı sayıda mevcuttu. Bu sebep ile elmas karot matkap ucu kullanılarak yataktan 1,5 m uzunluğunda ve 50 mm çapında karot alındı. Yatak sıcaklığı -9 °C ölçüldü. |
Antarktika Law Dome İstasyonu 1987-1993 | 20 yıllık aradan sonra, Antarktika’da gerçekleştirilen ilk derin karot sondajı Wilkes Land’in Budd Sahili’ndeki Law Dome İstasyonunda gerçekleşti. ANARE***’nin saha çalışması 1988 yılında 96 m’ye kadar termal karot sondajı ile başladı. İSTUK tipi bir matkapla elektromekanik sondaj 1991/92’de 553 m’ye, 1993’te ise 1200 m’ye ulaştı. Sondaj sıvısı kerosen (Jet A1) ve PCE idi. 1196 m’de siltli buzla karşılaşıldı. 1200 m’de bir kaya parçası ile karşılaşılmasıyla sondaj sonlandırıldı. Yatak sıcaklığı -7 °C ölçüldü. |
Antarktika Taylor Dome İstasyonu 1993-1994 | McMurdo Dry Valleys’in hemen iç kısmındaki yerel bir buz tepesi olan Taylor Dome’da, 1993/94’te n-bütil-asetatla doldurulmuş bir delikte PICO 132mm matkap kullanılarak 554 m’lik karot çıkarıldı. Sondaj günün her saatinde çalışarak 17 gün sürdü ve yatak sıcaklığı -26 °C ölçüldü. |
Antarktika Siple Dome İstasyonu 1996-1999 | 132 mm PICO matkabı, 1996’dan itibaren Siple Dome’da tekrar kullanıldı. Siple Dome, Ross Buz Sahanlığı’nın doğu kenarını çevreleyen buz akıntıları arasındadır. Ne yazık ki, sondaj çalışmaları diğer projeler gibi başarılı olmadı. Sondaj sıvısı n-bütil asetattı. Ulaşılan derinlikler 1996/97’de 154 m, 1997/98’de 351 m ve 1998/99’da 1004 m’dir. Yatak sıcaklığı -2.54°C ölçüldü. |
Grönland NorthGRIP İstasyonu 1996-2003 | Grönland’da çok uluslu NorthGRIP projesinde sondaj 1996’da başladı ve 350 m’ye ulaştı. Proje Danimarka’daki Kopenhag Üniversitesi tarafından yürütülen Avrupa ortak sondajıydı. Sondaj sıvısı olarak Exxsol D60 ve HCFC-141b kullanıldı. 1997’de sondaj matkabın sıkıştığı seviye olan 1371 m’ye kadar devam etti. 1998’deki kurtarma girişimleri başarısız oldu. 1999’da sondaj yeniden başlatıldı ve 1750 m’ye ulaştı. 2000 yılında matkap 2930 m’de yine takıldı ancak sonra kurtuldu. Sondajın 2001’de yeniden başlamasından önce, önceki sezonda sıkışmış matkabı almak için deliğe dökülen glikolün geri kazanılması 3 hafta sürdü. Ardından sondaj çok yavaş seyredip sadece 3001 m’ye ulaştı. Matkap, sezon boyunca her seferinde 2-3 kg donmuş glikol pelet kullanılarak dört kez sıkıştı ve serbest bırakıldı. 2003’te 3085 m derinlikte, buzul altı suyu deliğe taştı. 2004’te en düşük 40m, 2003’tekinden birkaç metre daha derine yeniden delindi ve 10m yeniden donmuş taban suyu geri kazanıldı. Yatakta çakıl taşları, kir ve makrofosiller bulundu. |
Antarktika Dome C, İstasyonu 1996-2005 | Sondaj, yeni EPICA7* projesi altında, Wilkes Land’in merkezindeki DC1 sahasında, mevcut Concordia İstasyonunda 1996/97’de başladı. Matkap, NorthGRIP sondajında kullanılan, sondaj sıvısı ise Exxsol D30 ve HCFC-141b idi. Sondajlama 1997-99 boyunca devam etti ve matkabın takıldığı 781 m’ye kadar ulaştı. 1999/2000’de DC1’den 10m kuzeyde DC2’de yeni bir delik açıldı. Sonraki sezonlarda ulaşılan derinlikler 2000/01’de 1459m, 2001/02’de 2864m ve 2002/03’te 3200m idi. 3120m’de (sıcaklık -6,3 ˚C), yeniden donmuş buz kesicilerin üzerindeki kanalları kapatmaya başladığından sondaj üretim hızı aniden durdu. Sorun ayrı bir enjektör cihazı ile deliğin dibine etanol/su karışımı enjekte etmek ve çip bölmesini taşımak ile çözüldü. 2004’te sondaj yatağın 5 m yukarısında 3270 m’ye ulaştı. Buzun yatakta erimesi bekleniyordu, bu nedenle taban suyunun kirlenmesini önlemek için sondaj durduruldu. Katotların alt 10 m’sinde küçük kırmızımsı kahverengi safsızlıklar bulundu. |
Antarktika Berkner Adası İstasyonu 2002-2006 | Berkner Adası, Filchner ve Ronne Buz Sahanlığını ayıran buz kütleleridir. BAS8* ve Fransız meslektaşları tarafından 2003/04’te sondaj başladı ve 526 m derinliğe ulaşıldı. Sondaj sıvısı Exxsol D60 ve HCFC-141b idi. 2005’te 948 m’ye ulaşıldı. Son 2 m’de karot bazı kum parçacıkları içeriyordu. Yatağı delme girişimlerinde, matkap üzerinde kum vardı ancak karot çıkarılamadı. 2005/06’da yatakta -11˚ °C’lik bir sıcaklık ölçüldü. Karbür uçlu çelik kesicilerle yataktan karot alma girişiminde, yatağın 0,5 m içine nüfuz edildi ve birkaç kilogram ince kum alındı, ancak karot çıkartılamadı. |
Antarktika Dronning Maud Land İstasyonu 2000-2006 | Kuzeybatı Dronning Maud Land’de Kohnen istasyonu 2000-2001 yıllarında inşa edildi. NorthGRIP matkabı kullanılarak yapılan sondaj 2001/02’de başladı ve 450 m’ye ulaştı. Sondaj sıvısı Exxsol D40 ve HCFC-141b idi. 2002/03 ve 2003/04 sonunda sırasıyla 1564 m ve 2565 m derinliğe ulaşıldı. Sondaj, 2005/06’da 2774 m’ye kadar devam etti. Delikten su gelmeye başlaması ile durdu. Sondaj sıvısının seviyesi düşürüldükten sonra su, tabandan 163 m’ye yükseldi. |
Antarktika Vostok İstasyonu 1970-1998 2005-2007 | Orta Doğu Antarktika’daki Vostok’taki derin karot çalışması uzun bir geçmişe sahiptir. 1970 yılında TELGA elektrotermal matkabı ile 1G’de 507 m’ye inildi. 1972’de 952 m’ye kadar karot çıkarma sağlandı. 1973’te daha derine inme girişimleri, sıvı olmadan, delik kapanması nedeniyle başarısız oldu. 1G’den 307 m derinlikte sapma ile başlayan bir başka kuru sondaj, 1974 yılında TELGA ile 905 m’ye kadar açıldı. 1975-79 arasında yeni bir elektrotermal matkap, yeni açılan 2G deliğinde test edildi ve yaklaşık 500 m derinlikte durana kadar karot sondaj çalışmaları devam etti. Vostok’ta ilk derin sıvı dolu 3G deliğinin delinmesi 1980’de TELGA ve TBZS-152M elektrotermal matkaplarla başladı; sonuncusu daha sonra (1501 m’de) yüksek frekanslı elektrotermal matkap TBS-112 HF için değiştirildi. 3G’nin sondajı, üç büyük sondaj kazası ve iki sapma nedeniyle karmaşıklaştı ve nihayet 1986’da sona erdi ve en derin dal deliği 2002 m derinliğe ulaştı. Bu arada 1983 yılında TELGA ile yeni 4G deliği başlatıldı ve TBZS-152M ile 2428 m’ye tamamlandı. Sondaj, 1989’da KEMS-112 elektromekanik matkapla yeniden başladı. 2546m’de matkap takıldı. Ayrıca 1990’da TELGA ve TPZS ile 5G deliği başlatıldı. 1991’de derinlik 2502 m’ye ulaştığında matkap takılmış ve 2259 m’de kaybolmuştu. 1992’de 2232-2246 m derinliklerde sapma yapılmış ve aynı TBZS matkabı ile dallanma-deliği 5G-1’e devam edilmiştir. 1993 yılına gelindiğinde karot derinliği 2755 m’ye ulaşmıştı. Vostok bir yıl süreyle kapatıldıktan sonra, 1995 yılında KEMS sondajı ile yeniden başladı. 1997’den 2007’ye kadar, sondaj sadece yaz mevsimlerinde yapıldı. Vostok Subglacial Gölü’nün ~130m üzerinde 3623 m derinliğe, 1998’de 5G-1 deliğinde ulaşıldı. Yani göle 3540 m derinlikte buz üzerinden girildi. Vostok Buzul Altı Gölü’nde sondaj çalışmaları 2005/06’da yeniden başladı ve 3650 m derinliğe; 2007 itibariyle ise 3661 metreye ulaştı. Matkap 2007’de deliğin dibine sıkıştı ancak sonra kurtarıldı. |
Antarktika Dome Fuji 1995-2006 | Doğu Antarktika buz tabakasının batı yüksek kubbesi olan Dome Fuji’deki ilk sondaj 1995’te başladı ve 1996’da 2504 m’ye ulaştı. Sondaj sıvısı n-bütil asetattı. Delikte yetersiz miktarda sıvı yüklenmesi nedeniyle matkap, 2332 m’de onarılamaz bir şekilde sıkıştı. 2003/04’ te yeni bir delikte başlayan sondaj, 362 m derinliğe ulaşmış ve 2004/05’te 1850 m’ye kadar devam etmiştir. Yatağın birkaç metre yukarısındaki 3029 m derinliğe 2006’da ulaşıldı. Sıcak hava nedeniyle sondaj 3000 m’nin altında yavaştı. 2006/07’de yüzeyin sadece 3035 m altında derinliğe ulaştı. Yeniden donmuş erimiş su ve çakıllar, yatağın çok yakın olduğunu gösterdi. |
Grönland NEEM İstasyonu 2008-2010 | Kuzey Grönland’da bulunan NEEM9* kampında buz karot sondajı 2009 tarihinde 1757 m’ye, 2010 senesinde 2537 metrede zemine ulaştı. Yatak sıcaklığı -3.4°C ölçüldü. |
Grönland EastGRIP 2015-2020 | NEEM istasyonundaki matkap ve teçhizat 2015 yılında EastGRIP İstasyonuna taşındı. 2018 yılında, 1760 m derinliğe ulaşıldı bu da yaklaşık olarak MÖ 21000 yılına karşılık gelmektedir. 2019 yılında 2000 metre derinliğe ulaşıldı. 2020 ve 2021 sezonları Covid-19 pandemisi nedeniyle iptal edildi. |
Dipnotlar
* USA-SIPRE: ABD Ordusu Kar, Buz ve Permafrost Araştırmalar Kuruluşu (US Army Snow, Ice and Permafrost Research Establishment)
** CRREL: ABD Ordusu Mühendisler Birliği Soğuk Bölgeler Araştırma ve Mühendislik Laboratuvarı (US Army Corps of Engineers Cold Regions Research and Engineering Laboratory)
*** ANARE: Avustralya Ulusal Antarktika Araştırma Seferleri (Australian National Antarctic Research Expeditions)
**** GISP: Grönland Buz Örtüsü Projesi (Greenland Ice Sheet Project)
5* GRIP: Grönland Buz Karotu Projesi (Greenland Icecore Project)
6* PICO: ABD Kutup Buz Karot Ofisi (US Polar Ice Coring Office)
7* EPICA: Antarktika’da Buz Karotları için Avrupa Projesi (European Project for Ice Coring in Antarctica)
8* BAS: İngiliz (British Antarctic Survey)
9* NEEM: Kuzey Grönland Eemian Buz Sondajı (North Greenland Eemian Ice Drilling)
