İng. Subglacial Lakes
Buzul altı gölleri buzulların altında biriken su kütleleridir.1 Buzul ile buzul yatağını oluşturan anakaya arasında bir sürtünme etkisi meydana gelir. Buna ek olarak, buzun ağırlığı ile oluşan yüksek basınç ile suyun donma sıcaklığı daha da düşer ve buz tabanı ile anakaya arasında suyun sıvı hâlde bulunduğu bir zon oluşur.1, 2, 3 Zamanla bu zonda donma sıcaklığının üzerindeki suya temas eden buz, yılda birkaç milimetre hızla erir.4 Bu eriyen su, buzul altındaki havzalarda birikerek göl hâlini alır. Bu süreç, buzul basıncının ve jeotermal ısı süreçlerinin suyu sıvı hâlde tutabildiği noktaya kadar devam eder.2, 3, 4, 5 Başka bir ifade ile, bu mekanizma buzul kütlelerinin basınç ve ağırlığı altında donma sıcaklığının yükselmesine bağlı olarak suyun sıvı hâlde kalabilmesine olanak tanır. Aynı zamanda buzul altındaki anakaya yüzeyinden kaynaklanan jeotermal ısı takviyesi sayesinde buzul altında göller sıvı hâlde varlıklarını sürdürebilmektedir.6 Bu göllerin bir diğer önemli özelliği ise, genellikle buzul akışının başlangıç bölgesinde bulunmalarıdır.6 Sayısal modelleme çalışmaları, bu başlangıç bölgelerinin çoğunlukla engebeli bir topoğrafyaya sahip olduğunu ve bunun sonucunda buzul ile bazal kayma hareketinin arttığını ve artışa paralel olarak artan sıcaklığın sonucunda eriyen suların çukur alanlara dolduğunu göstermektedir.6
Buzul altı gölleri, buzul ile arasında oluşan temassızlık yüzeyi nedeni ile üzerinde bulunan buzul veya buzul örtüsünün bazal kayma hareketini ve buz dinamiklerini etkiler ve potansiyel olarak buzulun hareket hızını kontrol eder.7 Bunun yanında, buzul altı gölleri ve çevresindeki sulu ortamlar, yüzbinlerce yıla yayılan iklim değişikliğinin kayıtlarını tutabilecek mikrobiyal yaşam için son derece önemli ekosistemlerdir.8 Bu tip özelliklerinden ve bilimsel olarak ortaya çıkarabileceklerinden ötürü, bu tür göller bilim insanlarının ilgisini çekmeye başlamıştır. Sadece jeofizik tekniklerle tespit edilebilen bu tür göller üzerine yapılan ilk araştırma Antarktika’daki Vostok istasyonu altında yapılan çalışma ile başlamıştır. Ancak bu çalışmada gölün varlığı kesin olarak tespit edilememiştir.9 90’lı yılların ortalarından itibaren şu anda gezegenimizdeki bir buz kütlesinin altındaki en büyük göl olan Vostok Gölü (bkz. Vostok Gölü) bulunmuştur.10 4 km’den kalın buzla kaplı olan Vostok Gölü, 200 km uzunluğunda, 80 km genişliğinde ve en derin yeri 500 m’den fazla derinliğe sahip olan bir göldür.10 Günümüzde, Antarktika (bkz. Antarktika) kıtası geneline yayılmış 400 den fazla buzul altı gölü bulunmaktadır (Şekil 1). Kuzey Yarımküre’de ise, Grönland Buz Örtüsü’nün altında ve İzlanda’nın Vatnajökull buzulunun altında da buzul altı gölleri keşfedilmiştir.11, 12, 13 Keşfedilen buzul altı göllerinden yalnızca Antarktika buzul altı göllerinin hacminin yaklaşık 10.000 km³ veya Dünya’daki sıvı tatlı suyun toplamının yaklaşık yüzde 15’i oluşturduğu tahmin edilmektedir.14
Şekil 1. Antarktika’daki buzul altı gölleri.5
