İng. Drake Passage

Drake Geçidi, Güney Amerika’nın güney ucunu Antarktik Yarımadası’nın (bkz. Antarktik Yarımadası) kuzey ucundan ayıran yaklaşık 500 km genişliğinde, Dünya üzerindeki en büyük okyanus akıntısı olan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın içinden 130x10⁶ m³/sn’lik akış hızıyla aktığı denizel bir geçittir (Şekil 1).¹ Geçit, deniz tabanı yayılması sürecinin bir ürünü olarak Güney Amerika’nın Antarktika’dan uzaklaşmasıyla oluşmuştur¹. Scotia Denizi’nin altındaki okyanusal kabuğun yaşına ilişkin birtakım belirsizlikler olmasından ötürü bu sürecin ne zaman başladığına dönük kısmen fikir ayrılıkları vardır.^2-7 Ancak, genel olarak Drake Geçidi’nin açılmasının yaklaşık 30 milyon yıl önce meydana geldiği değerlendirilmektedir.⁸

Geçidin açılması, Güney Amerika ile Antarktik Yarımadası arasındaki karasal bağlantının kesilmesine yol açarak önceden bu iki kıta arasında göç eden karasal hayvanlar için bir bariyer oluşturarak türlerin çeşitliliği üzerinde önemli bir etken olmuştur. Hayvan ve bitki fosilleri üzerinde yapılan araştırmalar, geçidin açılmasından önceki sıcak dönemde iki kıta arasındaki bir kara köprüsünün mevcut olduğunu, geçidin açılmasıyla bazı canlı gruplarının Antarktika’da izole edilerek iklimin soğumasıyla soylarının tükendiğine işaret etmektedir.⁹

Drake Geçidi’nin açılmasıyla kurulan Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı (Şekil 1), günümüzde yerkürenin okyanus akıntıları ve hâliyle iklimi üzerinde önemli bir etkiye sahiptir.^{4, 10, 11} Erken Senozoyik’te (65-50 milyon yıl) sıcak bir iklime sahip Dünya’nın, yakın jeolojik zaman içerisindeki soğuk dönemlerine geçişi sırasında tarihinin en önemli iklim değişikliği dönemlerinden biri olan Eosen-Oligosen sınırında Drake Geçidi’nin açılmış olmasının küresel iklim üzerinde doğrudan etkisi olduğu değerlendirilmektedir.¹ Dahası, derin deniz çökelleri üzerinde yürütülen araştırmalar, bahsi geçen dönem sırasında, Dünya’nın çok ani bir soğuma yaşadığını göstermektedir. Drake Geçidi’nin oluşması ve bunun sonucunda Antarktika’yı çevreleyen Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı’nın gelişmesinin, Antarktika’yı yerkürenin diğer kesimlerindeki sıcak, güneye doğru akan okyanus akıntılardan koruduğuna ve en nihayetinde Antarktika kıtasının buzullaşmasına sebep olduğu yönünde görüşler mevcuttur.¹² Bu yaklaşımın yanı sıra özellikle küresel okyanus akıntısı ve atmosferik dolaşımlara dönük yapılan hesaplamalı modelleme çalışmaları ve biyo-iklimsel veriler, başta karbondioksit olmak üzere atmosferik sera gazı konsantrasyonlarının azalmasının asıl neden olabileceğine dönük görüşler ileri sürülmesini sağlamıştır.^13-15 Ancak Drake Geçidi’nin oluşmaya başladığı dönemin zamanlaması ile küresel sıcaklıklardaki ani değişiklikler arasındaki yakın ilişki klasik geçit modeli görüşünün elini kuvvetlendirmektedir.¹ Aynı zamanda Drake Geçidi’nin sığ derinliklerdeki bir açılmasının dahi küresel okyanus akıntıları üzerinde ve ilişkili olarak küresel iklim üzerinde büyük bir etkisi olabileceğine dönük hesaplamalı modellerde mevcuttur.¹⁶ Drake Geçidi’nin gelişimine sebep olan süreçlerin doğasının ve zamanlamasının ayrıntılarıyla ortaya konulması küresel iklim değişikliklerini daha doğru anlayabilmemiz açısından büyük önem taşımaktadır. Konunun en doğru şekilde anlaşılabilmesi için derin okyanus sondajlarıyla Drake Geçidi tabanının daha fazla araştırmayla örneklenerek incelenmesi ve tarihlendirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir.

Şekil 1. Drake Geçidi’nin coğrafi ve tektonik konumu ile Antarktik Kutup Çevresi Akıntısı (AKÇA)