İng. Ferrar Supergroup
Robert Falcon Scott’ın (1868-1912) ilk Antarktika keşif gezisi sırasında yanında bulunan jeolog Hartley Travers Ferrar’ın (1879-1932) 1903 yılında Transantarktik Dağları’nda (bkz. Transantarktik Dağları) tanımladığı (Şekil 1) dolerit silleri daha sonradan Ferrar Doleriti olarak tanıtılmıştır.1, 2 Günümüzde bu bölgedeki geç Jura yaşlı katmanlı mafik sokulumlar, volkanoklastik kayaçlar ve taşkın bazaltları içeren bazaltik kayaçlar Ferrar Süpergrubu2 ve Ferrar Büyük Magmatik Provensi3, 4 adlarıyla da anılmaktadır. Ferrar Süpergrubu, günümüzdeki levha tektoniği yapılanması açısından oldukça önemli bir olay olan Gondwana Kıtası’nın parçalanmasının Antarktika kıtası üzerindeki ilk ürünlerini yansıtması açısından oldukça önemlidir.2, 5-7 Ferrar Süpergrubu’nu oluşturan kayaçlar, Gondwana kıtasının geç Paleozoyik-erken Mezozoyik yitim kenarına koşut olarak erken Jura’da gelişen rift yapılarının kontrolünde Weddell Denizi bölgesinden yayılan magmatik süreçlerin bir ürünüdür.2, 8, 9 Diğer taraftan Ferrar Süpergrubu, magmatik kayaçlarda nadiren gözlemlenen ve belki de Dünya’daki böyle bir oluşumun tek tip örneğini temsil eden katmanlı yapı özelliği göstermektedir.10
Birimin bünyesinde bulunan katmanlı mafik sokulum ürünleri yüzeyde 40 km aralıkta iki ayrı lokasyonda gözlenebilirken manyetik verilere göre yaklaşık 50.000 km²‘lik oldukça geniş bir alanda tahmini olarak 8-9 km kalınlıkta bulunmaktadır.2 Ferrar Süpergrubu’nda bulunan sil ve dayklar ise Weddell Denizi’ne yakın bir konumda yaklaşık 3500 km’lik bir hat boyunca yayılmaktadır11. Dayklar çok yaygın değillerken, siller ortalama 100-200 m kalınlıkta olup 700 m kalınlığa kadar ulaşabilmekte ve çok yaygın olarak gözlenebilmektedir.12 Siller genel olarak geç Paleozoyik-erken Mezozoyik yaşlı Beacon Süpergrubu (bkz. Beacon Süpergrubu) içerisinde bulunmaktadır.12-15 Ferrar Süpergrubu bünyesinde bulunan volkanoklastik kayalar ise magma ve suyun etkileşimi ile oluşan freatomagmatik süreçlerle oluşmuş ve tüfler, lapilli tüfler ve tüf breşlerinden oluşmaktadır.2, 16 Ferrar Süpergrubu içerisindeki diğer bir grup kayacı temsil eden taşkın bazaltları ise farklı kalınlıklarda akışlar yansıtmakla beraber 750 m kalınlığa ulaşan istifler sunabilmektedir.2
Şekil 1. Ferrar Süpergrubu’nun Transantarktik Dağları’ndaki dağılımı
Kaynakça
1 Harrington, H.J., 1958. Nomenclature of Rock Units in the Ross Sea Region, Antarctica. Nature 182: 290-291.
2 Elliot, D. H., 2007. Ferrar Supergroup. In: Encyclopedia of Antarctic, Editör: B. Riffenburgh. Routledge, Cilt 1, s. 384-386.
3 Elliot, D. H., Fleming, T. H., 2018. The Ferrar Large Igneous Province: field and geochemical constraints on supra-crustal (high-level) emplacement of the magmatic system. Geological Society, London, Special Publications, 463(1), 41-58.
4 Choi, S. H., Mukasa, S. B., Ravizza, G., Fleming, T. H., Marsh, B. D., Bédard, J. H., 2019. Fossil subduction zone origin for magmas in the Ferrar Large Igneous Province, Antarctica: Evidence from PGE and Os isotope systematics in the Basement Sill of the McMurdo Dry Valleys. Earth and Planetary Science Letters, 506, 507-519.
5 Storey, B., Vaughan, A., Riley, T., 2013. The links between large igneous provinces, continental break-up and environmental change: evidence reviewed from Antarctica. Earth and Environmental Science Transactions of the Royal Society of Edinburgh 104, 17-30.
6 Navarrete, C., Gianni, G., Encinas, A., Márquez, M., Kamerbeek, Y., Valle, M., & Folguera, A. (2019). Triassic to Middle Jurassic geodynamic evolution of southwestern Gondwana: From a large flat-slab to mantle plume suction in a rollback subduction setting. Earth-science reviews, 194, 125-159.
7 Goodge, J. W., 2020. Geological and tectonic evolution of the Transantarctic Mountains, from ancient craton to recent enigma. Gondwana Research, 80, 50-122.
8 Schopf, J. M., 1969. Ellsworth Mountains: position in West Antarctica due to sea-floor spreading. Science, 164(3875), 63-66.
9 Riley, T. R., Jordan, T. A., Leat, P. T., Curtis, M. L., Millar, I. L., 2020. Magmatism of the Weddell Sea rift system in Antarctica: Implications for the age and mechanism of rifting and early stage Gondwana breakup. Gondwana Research, 79, 185-196.
10 Nelson, D. A., Cottle, J. M., Schoene, B., 2020. Butcher Ridge igneous complex: A glassy layered silicic magma distribution center in the Ferrar large igneous province, Antarctica. GSA Bulletin, 132(5-6), 1201-1216.
11 Elliot, D. H., Fleming, T. H., Kyle, P. R., Foland, K. A., 1999. Long-distance transport of magmas in the Jurassic Ferrar large igneous province, Antarctica. Earth and Planetary Science Letters, 167(1-2), 89-104.
12 Elliot, D. H., Fleming, T. H. 2004. Occurrence and dispersal of magmas in the Jurassic Ferrar large igneous province, Antarctica. Gondwana Research, 7(1), 223-237.
13 Barrett, P. J., 1991. The Devonian to Jurassic Beacon Supergroup of the Transantarctic Mountains and correlatives in other parts of Antarctica. The Geology of Antarctica, 120-152.
14 Collinson, J. W., Isbell, J. L., Elliot, D. H., Miller, M. F., Miller, J. M., Veevers, J. J., 1994. Permian-Triassic Transantarctic basin. Geological Society of America Memoirs, 184, 173-222.
15 Burgess, S. D., Bowring, S. A., Fleming, T. H., Elliot, D. H. 2015. High-precision geochronology links the Ferrar large igneous province with early-Jurassic ocean anoxia and biotic crisis. Earth and Planetary Science Letters, 415, 90-99.
16 Elliot, D. H., White, J. D., Fleming, T. H., 2021. Ferrar Large Igneous Province: volcanology. Geological Society, London, Memoirs, 55(1), 75-91.
GÖRSEL KAYNAKLAR
Şekil 1.
Elliot, D.H., 2013. The geological and tectonic evolution of the Transantarctic Mountains: a review. Geological Society, London, Special Publications, 381(1), 7-35.
Elliot, D. H., Fleming, T. H., 2018. The Ferrar Large Igneous Province: field and geochemical constraints on supra-crustal (high-level) emplacement of the magmatic system. Geological Society, London, Special Publications, 463(1), 41-58.
Goodge, J.W., 2020. Geological and tectonic evolution of the Transantarctic Mountains, from ancient craton to recent enigma. Gondwana Research, 80, 50-122.
