İng. Gondwanaland

Prekambriyen sonralarında (~600-500 milyon yıl önce) Güney Kutup dairesi civarında kümelenmiş ve ~180 milyon yıl önce ayrılmaya başlamış olan megakıta.

Hint Yarımadası, Antarktika, Avustralya, Güney Amerika ve Afrika terranlarından oluşan Gondwana-Land ilk kez 1885 yılında Eduard Suess tarafından tanımlanmıştır.¹ Suess bu terimi Glossopteris florası olan bölgeler, özellikle de Hint Yarımadası’ndaki Gondwana Sistemi için kullanır. Kontinental Drift teorisini ortaya koyan Alfred Lothar Wegener 1912 yılında Gondwana-Land’i Gondvana florasına sahip süper kıta olarak yorumlar.^{2, 3} Kaptan Robert FalconScott’ın Antarktika’ya yaptığı keşif gezileri esnasında Beardmore Buzulu bölgesindeki Güney Viktorya’da Beacon Kumtaşları’ndan derlediği ‘Gondwana’ bitki fosillerinin yayınlanmasından önce Wegener Avustralya ve Antarktika’yı Gondwana’ya dâhil eder ve Gondwana-Land terimini^{2, 4} kullanır.⁵ A. M. Celal Şengör Fransızca ‘Gondwanie’ye karşılık gelen ‘Gondwania’ teriminin Almancada Mans Stille tarafından kullanıldığından söz eder.⁶ A. du Toit 1937 yılında⁷ güney süperkıtasını belirtmek için Gondwana (sonrasında düzelterek Gondwanaland) terimini kullanır.³

E. Suess, Hint yarımadası, Madagaskar ve Orta Afrika’da Glossopteris florasının jeolojik keşiflerinin ardından, bu karaları ve muhtemelen Hint Okyanusu havzasını kapsayan güney yarımküredeki eski bir kıta için ‘Gondwana-Land’ terimini kullanır.^{1, 5} Suess kendi sözleriyle konuyu şu şekilde ifade eder: “İlk bölge, Afrika’nın daha çok ortasının büyük bölümü ile güneyini; sonra, Madagaskar ve Hindistan Yarımadası’nı kapsar. Bu bölgenin yüksek düz arazisi, sandığımızdan farklı olarak ilk zamanlarda ya da Karbonifer döneminin sonlarından beri denizle kaplı değildi. Deniz çökellerinin yalnızca tabanında birikmiş olduğu düz arazi, bu düz kütlenin, içinde oluşan çöküntüyü Hint Okyanusu’nun istila etmesiyle meydana gelmişti. Biz bu kütleye, onun bütün parçalarında ortak bulunan, eski Gondwana florasına atfen, Gondwana-Land diyoruz.”^{1, 5} Suess, Gondwana-Land’i Avustralya’yı da kapsayacak şekilde genişlettiyse de sonraki çalışmalarında,⁸ Avustralya ve Patagonya’yı ‘Antarctis’ adıyla ikinci güney süperkıtası olarak gruplar.⁵

Gondwana-Land’in etimolojisi ile ilgili süregiden bir tartışma mevcuttur. Gondwana’nın anlamı Gondlar’ın kralı⁹ ya da Gond ülkesi¹⁰ adlama tartışması, ‘-land’ teriminin anlamı zaten bir bölgeyi kapsadığı için, Hallam¹¹ ve Schwarzbach’ın¹² Gondwanaland teriminin gereksiz olduğu iddiaları etrafında dönmektedir.⁵ Suess Gondların ülkesinden ziyade Gondwana-Land’de bulunan Gondwana florasına (Glossopteris florası) sahip formasyonlara dayanarak Gondwana-Land adlamasını kullandığını belirtir.⁸ Üstelik yerel dilde ‘wana’ bölge (land) değil orman anlamına gelir. Dolayısıyla Gondwanaland terimi megakıta için kullanılırken Gondwana ise Hindistan’ın orman sakinleri krallığı şeklinde değerlendirilebilir.

Hindistan’ın Madhya Pradesh, Andhra Pradesh ve Maharashtra eyaletlerini içeren tarihi coğrafi/siyasi bir varlığı ifade eden Gondwána, Dravid dilinde “Gond’ların ülkesi” anlamına gelir (-wána bir toprak parçasını ifade eder ve “ülke, bölge” anlamına gelir). Gondwana-Land terimi ise, Suess (tarafından güney yarımküredeki varsayımsal süperkıtayı adlandırmak için kullanılan bir terimdir.¹ Suess Gondwana-Land’in Afrika, Madagaskar ve Hint Yarımadası¹, Avustralya¹³ ve Güney Amerika’nın¹⁴ bir araya gelmesiyle oluştuğunu ve ortak bir Glossopteris florası ile karakterize edildiğini düşünüyordu. Suess’ün kullanımında ‘-Land’ kelimesi ülke anlamına gelmez ve bu nedenle ‘-wana’nın tam karşılığı değil. Suess, kendi ana dilinde (Almanca) terra firma, anakara, kıta anlamına geldiği için Land terimini kullanmıştır. Bu nedenle araya tire koyarak kullanmıştı. Gondwána-Land bu nedenle ‘kıta’ anlamına gelir; Gond’ların ülkesinin kıtası.¹⁵

Gondwána terimi jeolojiye O. B. Medlicott’un Hint Yarımadası’nda gerçekleştirdiği bir araştırma sonucunda hazırladığı ve 1872 yılında yayımladığı el yazması raporunda tanıttığı üst Paleozoyik sistemi için kazandırılmış olup, Narbada Vadisi’nin güneyindeki eskiden Gond krallıkları olarak anılan ülkelerin eski adından türetilmiştir.¹⁶ İsim ilk olarak 1876’da O. Feistmantel’in bir makalesinde kullanıldı.¹⁷ O. Feistmantel, H. B. Medlicott’un ‘Sistem’ini de ikiye bölüyordu: Glossopteris florasına sahip bir alt bölüm ve Ptilophyllum’lu bir üst bölüm. Bu istifin alt bölümü güney kıtalarındaki alt bölümün eşleniğiydi. Suess’ün¹ Glossopteris’li güney kıtalar topluluğu; Gondwána-Land.¹⁵

Lavrensiya, Sibirya ve Baltika’nın Pannotiya’dan ayrılması Kambriyen süresince (~500 Ma) tamamlanır. Güney Amerika, Afrika, Arabistan, Hindistan, Antarktika ve Avustralya’dan oluşan kalan topluluk ise Gondwana-Land olarak adlandırılır.¹⁸ Gondwana-Land iki bölümden oluşur: Batı Gondwana-Land (Brasiliano ve Pan-Afrika Orojenleri) ve Doğu Gondwana-Land (Doğu Afrika ve Kuunga Orojenleri). Gondwana-Land’i oluşturan parçalar yaklaşık ~750 milyon yıl önce bir araya gelmeye başlar ve ~520 milyon yıl önce bu birleşme tamamlanır.^{19, 20} Güney yarım küre kökenli Gondwana-Land?in ~350 milyon yıl önce Lavrusya (Lavrensiya-Baltika-Avalonya) ile çarpışması sonucunda Pangæa Süperkıtası⁷ oluşur.^{20, 21}

Gondwana-Land Oligosen’de (~30 milyon yıl önce) Avustralya ve Güney Amerika’nın Antarktika’dan ayrılmasına dek varlığını sürdürür.²² En esrarengiz Gondwana oluşturan orojen, Doğu Antarktika’daki buzulların altında yatan Kuunga Orojeni olup bu kuşak Hint-Antarktika ve Avustralya-Antarktika arasında bir çarpışma bölgesi olarak yorumlanır. Gondwana’nın Edikaryen-Kambriyen topluluğunun orojenik kuşaklarındaki hızlı aşınması ile bağıntılı olarak, okyanus kimyasındaki değişiklikler, artan atmosferik oksijen, çok hücrelilerin yükselişi ve Kambriyen patlaması gibi yeryuvarının evrimi üzerinde derin bir etkiye sahipti. Güney kıtalar 650-500 milyon yıl yaşlı çok sayıda orojeni barındırmaktadır ve Doğu Afrika orojeni Transgondwana Dağ Kuşağının en olası kalıntısı olmasına rağmen, diğer dağ kuşakları için aynı şeyi söylemek zor.²³

J. G. Meert, Gondwana-Land’in batı Gondwana-Land (Afrika ve Güney Amerika) ve doğu Gondwana-Land (Hindistan, Sri Lanka, Madagaskar, Antarktika ve Avustralya)²⁴ bölümlerinden oluştuğunu ve oluşumunun Geç Neoproterozoyik buzullaşmalarından kısa bir süre sonra (Edikaryen sonu - Kambriyen başı) gerçekleştiğini belirtir.^{24, 25} Aynı çalışmada Meert, Gondwana-Land çevresindeki dağ kuşaklarının erozyonunun ⁸⁷Sr/⁸⁶Sr artışına neden olduğunu^{24, 26} ve bu nedenle Gondwana-Land’in bir araya gelmesi ile Kambriyen Patlaması arasında bir bağlantı olduğunu ileri sürer.^{24, 27}