Lat. Eschrichtius robustus
İng. Gray Whale
Gri balina, bilimsel adının ilk kısmını Danimarkalı zoolog Daniel Eschricht’ten alır. “Robustus” ise Latince’de güçlü anlamına gelir. Gri balinanın davranışsal ekolojisi diğer balina türleri arasında benzersizdir. Kıyıya en yakın yaşayan bir balina türüdür ve toplam mesafe olarak en uzun göçü gerçekleştirir.
Gri balina, yavaş yüzen bir balina türüdür ve diğer balina türlerine göre daha ince ve daha kısa boyludur. Maksimum 15,3 metre uzunluğa ulaşır. Gri balinanın koyu gri bir rengi vardır ve vücudu karakteristik olarak parazitlerin bıraktığı gri-beyaz yara izi desenleriyle kaplıdır. Gri balinaların bireysel olarak tanımlanmasında bireye özgü yara izleri kullanılır. Gri balinaların kafalarının üzerinde iki hava deliği bulunur. Sakin rüzgâr ve deniz koşullarında bu deliklerden püskürttükleri su ile kalp şeklinde desenler oluşturdukları gözlemlenmiştir ve bu olay popüler hale gelmiştir. Yetişkin gri balinaların uzunluğu 13-15 metre aralığındayken ağırlıkları 15-33 ton arasında değişir.
Bir zamanlar tüm Kuzey Yarım Küre’de gözlemlenebilen gri balinaların Atlantik’teki soyu tükenmiştir ve günümüzde sadece Kuzey Pasifik Okyanusu ve Arktik Okyanusu’nun bitişik sularında görülür. Ancak yakın zamanda İsrail, İspanya ve Namibya kıyılarında gri balinaların görüldüğüne dair bildirimlerde bulunulmuştur. Bu türün Güney Yarım Küre’deki ilk kez Namibya’da gözlemlenmiştir. Bu yeni gözlemlerin, iklim değişikliği sebebiyle Arktik Denizi buzlarında gözlemlenen azalmadan kaynaklandığı düşünülmektedir. Pasifik’te, yaklaşık 20.000 bireyden oluşan Doğu Kuzey Pasifik ve 250 bireyin altında olan Batı Kuzey Pasifik olmak üzere iyi bilinen iki geniş popülasyon bulunmaktadır.1
Gri balina, çok çeşitli bentik organizmalarla planktonik ve nektonik organizmalarla ve bazı bitkilerle besler. Gri balinanın çoğu, besin kaynaklarının düzensiz fakat yoğun olduğu yüksek enlemdeki, oldukça verimli sularda bulunduğu aylarda yoğun olarak besler. Genellikle 50 metre veya daha az su derinliklerinde, okyanus tabanında veya yakınında, günde 24 saat sürekli olarak besler. Yaz ve sonbahar aylarında yetişkin bir gri balina günde yaklaşık 1200 kg yiyecek tüketebilir.2 6-7 aylık göç ve kış üreme mevsimi boyunca, gri balina enerji kaynağı olarak vücutlarında depoladıkları yağları hızlı bir şekilde kullanır. Kuzey beslenme alanına döndüğünde, vücut ağırlığının %16-30’unu kaybetmiş olur ve yağ rezervlerini yenilemek için tüm yaz boyunca tekrar yiyecek arar.3
Gri balina sadece katil balinalar tarafından avlanır. Katil balinaların belirgin diş izleri genellikle canlı gri balinalarda görülür ve bu, bazı saldırıların ölümcül olmadığını düşündürür. Katil balinalar yüksek enlemlerde daha fazla sayıda görülür. Gri balina yavrularını doğurmak için tropik altı bölgelere göç etmesinin bir yararı da katil balina saldırıları riskinin azalmasıdır. Gri balina diğer tüm deniz memelilerinden daha fazla dış parazit ve kommensal istilasına sahiptir. Konağa özgü bir kaya midyesi türü olan Cryptolepas rhachianecti, deriye yerleşerek büyük koloniler oluşturur. Bunların balina için zararlı olduğuna dair bir delil bulunmamaktadır. 4
Gri balina uzun süreli birliktelikler oluşturmaz. Sosyal uyumları da oldukça düşük olduğu düşünülür. Anne ve yavrular arasındaki bağ da yavrular sütten kesildikten sonra kopar. Tek başlarına veya küçük gruplar halinde göç ederler. Çiftleşme ve yavrulama büyük ölçüde mevsimsel olmakla birlikte göç döngüsünde önemli rol oynamaktadır. Gebelik süresi 11-13 ay arasında değişmektedir.5 Ortalama yaşam süreleri bilinmemekle birlikte dişilerin yaklaşık 77 yaşına kadar yaşayabildiği görülmüştür.
Birincil duyusal algılama yöntemleri görmeden ziyade su altı akustiğidir. Diğer balinalara göre çağrılarını daha düşük frekanslarda (100 Hz-4 kHz) yaparlar. Düşük frekanslı seslerin kıyı ortamında yaygın olan dalgalar, kabarcıklar, akıntılar ve buz hareketi gibi yüksek frekanslı doğal arka plan gürültüsünü filtrelemek için geliştirilen bir adaptasyon olduğu düşünülmektedir.7 Öte yandan insan kaynaklı düşük frekanslı su altı gürültüsü de (sismik araştırmalar, sonarlar vb.) günden güne artmaktadır ve gri balinaların iletişimlerini, yiyecek arama faaliyetlerini ve yırtıcılardan kaçınmalarını engelleyecek boyutlara ulaşmasından endişe edilmektedir.
Gri balina için ticari balina avcılığı, 1946’da Uluslararası Balina Avı Komisyonu (IWC) tarafından yasaklanmıştır. Teknelere korkusuzca yaklaşmaları ve balina gözlemcilerinin üreme lagünlerinde onları okşamalarına bile izin vermesiyle bilinen gri balinalar “dost balinalar” olarak da isimlendirilmiştir. Bu balina gözlemciliği ekoturizmi, yoğun ilgi sebebiyle, gri balinaların hayati davranış kalıplarının ve doğal yaşam alanlarının bozulmasına yol açma riski taşımaktadır. Bunun yanı sıra gri balinaların doğal habitatları olan kıyı şeritleri boyunca gerçekleştirilen gaz arama ve üretim faaliyetleri, güçlü düşük frekanslı sismik araştırmalar, inşaat gürültüleri ve deniz kirliliği de popülasyonlar üzerinde sürekli bir baskı oluşturmaktadır. Bu potansiyel tehlikeler henüz popülasyonların üzerinde endişe verici bir düşüş yaratmamıştır ve Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesi’nde “asgari endişe duyulan tür” olarak listelenmişlerdir.
