Lat. Balaena mysticetus
İng. Bowhead Whale
Balaena cinsinin yaşayan tek temsilcisi olan Grönland balinası, Arktik ve Arktik-altı bölgelere özgü bir çubuklu balina türüdür. İngilizce ismi olan “bowhead whale,” devasa üçgen eğik kafataslarını Arktik buzlarını kırmak için kullandıkları için alır. Ayrıca “sivri kafa” olarak da adlandırılmalarının yanı sıra “Arktik balinası” ve “kutup balinası” olarak da bilinir.
Koyu renkli gövdeleri, sırt yüzgeçleri eksikliği, yuvarlak şekilleri, büyük boyutları, beyaz çeneleri ve profilden üçgen şekilli kafaları gibi karakteristik özelliklerle tanımlanırlar. Genellikle siyah renktedirler, ancak çeneleri ve çenelerinin alt kısımlarında beyaz alanlar bulunur. Ayrıca, kuyruk sokumlarının başladığı yerde iki dairesel beyaz bölge bulunur. Bu desenler, onların kendilerine benzeyen diğer “gerçek balinalardan” ayırt edilmelerine yardımcı olur. Ağırlıkları 75 ila 100 ton arasında değişir ve dünyanın en büyük canlılarından biridirler.1 Erkeklerin boyu 14-17 metre arasında değişirken dişilerin boyu 16-18 metre arasındadır.2 Baş kısımları vücut kütlesinin üçte birini oluşturur ve 4 metre uzunluğa ulaşabilen balenleriyle tüm balinalar arasında en büyük ağza sahip balina türüdürler. Buzlu sularda vücut ısısını kontrol etmeye yardımcı olan 2.5 metre kalınlığında bir epidermis tabakasına ve bu tabakanın hemen altında 28 cm’ye kadar ulaşabilen bir yağ tabakasına sahiptirler. Bu epidermis ve yağ tabakası kombinasyonu, tüm balina türleri arasındaki en kalın koruma tabakasıdır.3
Balen, bazı balinalarda suyu süzmek için temelde bulunan ve dişlerin yerine geçen yapılar olarak görev yapar. Ağızlarına aldıkları suyu süzerek, balinaların beslenmesini sağlayan canlılar balenlerde filtrelenir. Grönland balinası da diğer birçok balina türü gibi büyük miktarlardaki suyu ağzına alarak beslenir. Özellikle besledikleri zooplankton türlerinin yoğun olduğu bölgelerde ağızlarını sonuna kadar açarak yüzer. Ağızlarına aldıkları suyu yüksek basınçla dışarı atarken balenleri yardımıyla suyu süzerler ve içlerinde çoğunluğunu krillerin oluşturduğu canlılar kalır. Bu canlıları daha sonra dilleri yardımıyla yutar. Günlük metabolik faaliyetleri için her gün 1,8 ton gıda tüketmelidir.4 İnsanlar dışındaki tek doğal yırtıcıları katil balinalardır.
Kuzey kutbunun zorlu koşullarında yaşamak için, beluga ve deniz gergedanları gibi buz tabakasının altındaki en sık görülen diğer iki tür gibi birçok adaptasyona sahiptir. Bu üç tür içinde ortak olan en önemli iki özellik sırtlarında yüzgeçlerinin olmaması ve yağ tabakalarının oldukça kalın olmasıdır. Kalın buz tabakası altında soluyan bu memeliler olarak, Grönland balinası 60 cm’ye kadar buz tabakalarını kırma yeteneğine sahiptir. Buz tabakasını kıramadığı durumlarda deniz buzu altındaki hava deliklerini bulmak için denizin altında yaklaşık bir saat kadar kalabilir. Genellikle yalnız avlanır, ancak bazen sayıları 10 bireye kadar gruplar halinde avlandıkları bilinir.
Grönland balinasının çiftleşme sezonu kış sonu ve ilkbahar başıdır fakat cinsel aktivite yılın herhangi bir zamanında gözlemlenebilir.5 Su altında çıkardığı sesler ve söylediği şarkının üremesiyle ilişkilendirildiği düşünülmektedir çünkü bu dönemde yılın geri kalan zamanlarına göre daha aktif olarak ses çıkarır ve diğer bireyleri 10 km uzaktan duyabilir. Suyun tamamen dışına sıçrama ve kuyruğunu su yüzeyine vurma hareketlerinin de karşı cinsle cinsel çekim için veya kendi cinsine baskınlık göstergesi olarak kullanıldığı düşünülmektedir fakat bu ilişkiyi tam olarak anlamak henüz mümkün olmamıştır. Çiftleşmeden 13-14 ay sonra yavrular dünyaya gelir. Yeni doğan ortalama 4 metre uzunluğundadır ve yaklaşık 1.000 kg ağırlığındadır. Yaşam süresi diğer tüm memeli türlerinden daha fazladır ve 200 yıldan fazla yaşayabileceği düşünülmektedir.6
Neredeyse tüm diğer balina türlerinde olduğu gibi popülasyonu üzerindeki en büyük baskılar, insan kaynaklı baskılardır. 1500’lü yıllarda başlayan ticari balina avcılığı sonucu 1900’lü yılların başında nesilleri neredeyse tükenme noktasına gelmiştir. 1930 yılında başlatılan çalışmalarla avcılığa karşı kısmi olarak korunan Grönland balinası, 1948 yılında yürürlüğe giren Uluslararası Balina Avcılığının Düzenlenmesi Sözleşmesi (ICWR) ile tam koruma altına alınmıştır. Bu sayede popülasyonu üzerindeki en büyük baskı ortadan kalkmış ve birey sayısı endişe duyulmasını gerektirmeyecek seviyelere ulaşmıştır. Güncel olarak Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesi’nde “asgari endişe duyulan tür” olarak listelenmiştir ve yetişkin nüfusunun yaklaşık 10.000 olduğu belirtilmiştir. Fakat avcılık tehdidi ortadan kalksa da insan kaynaklı bir diğer baskı olan küresel iklim değişikliğinin Grönland balinası üzerindeki etkilerinden endişe edilmektedir. Arktik bölgedeki buz tabakasının altında yaşamaya uyum sağlayan bu türün, özellikle yaz mevsimindeki deniz buzunun giderek azalmasıyla karşılaşabileceği problemler önceden kestirilmesi zor bir durumdur. İlk bakışta, buz tabakasının azalması ile besin kaynaklarına daha kolay ulaşabileceği düşünülmekteyse de uzun dönem etkilerinin olumsuz olma ihtimali de bulunmaktadır.
