İng. Greenland shark
Norveç’in, Kanada’nın ve İzlanda’nın soğuk ve derin sularında yaşayan, bilinen en uzun yaşam süresine (250-500 yıl) sahip omurgalı hayvandır.1 Kutup denizleri bir köpek balığı için beklenmedik bir yaşam alanı gibi görünse de Grönland köpek balığı, Kuzey Kutbu sularında şaşırtıcı derecede çok miktarda bulunur. Bu tür, tarihsel olarak uzun yıllar boyunca Norveç ve Batı Grönland’da, bir A vitamini ve lamba yağı kaynağı olarak, yılda yaklaşık 30.000 bireye kadar avlanmıştır.
Grönland köpek balığı, yaşayan en büyük köpek balığı türlerinden biridir. Çoğu yaklaşık 2,44 - 4,8 m boy ve 400 kg ağırlıktadır. Ancak 6,5 m ve 1 tona kadar erişebilen bireyler de rapor edilmiştir.2 Erkek, genellikle dişiden daha küçüktür. Kısa, yuvarlak burnu, küçük gözleri ve çok küçük sırt ve göğüs yüzgeçleri olan kalın görünümlü bir türdür. Solungaç açıklıkları türün büyüklüğüne göre çok küçüktür. Renklenme, soluk kremsi-griden siyahımsı-kahverengiye kadar değişebilir ve gövde tipik olarak tek tip renktedir. Ancak bazen sırtta beyazımsı lekeler veya soluk koyu çizgiler görülür. Kutup balıkları, antifriz işlevi gören glikoproteinler üretirken kutup köpek balıkları, soğuk ve aşırı basınç kaynaklı buz kristali oluşumunu önlemek ve proteinleri stabilize etmek için üre ve trimetilaminoksit (TMAO) isimli bir madde depolar. TMAO aynı zamanda zehirleyici hatta bazı durumlarda öldürücü etkisi olması sebebiyle etin tüketilmeden önce ön işlemlerden geçirilmesini gerektirir.
Bu türün dağılımı çoğunlukla Kuzey Atlantik ve Arktik Okyanusu’nu ile sınırlıdır. Hem leş yiyici hem de aktif bir avcı tür olarak Grönland köpek balıkları, Kuzey kutbu ekosistemlerinde süper yırtıcı olarak karmaşık besin ağında önemli bir role sahiptir.3 Beslendiği türler arasında küçük köpek balıkları, yılan balıkları, ringa balığı, kapelin balığı, morina balığı ve pisi balığı yer almaktadır. Küçük Grönland köpek balıkları ağırlıklı olarak kalamar yerken, 200 cm’den daha büyük olanları foklar ve dip balıkları ile beslenir. Grönland köpek balığı avcı olduğu kadar leş üzerinden de beslenen bir türdür ve midesinde fok, kutup ayısı, geyik ve ren geyiği kalıntıları bulunmuştur. Tahmini 8-18 yıllık bir gebelik döneminden sonra, Somon köpek balığında olduğu gibi anne karnında bir kesede gelişen yumurtalar çatlayıp anne karnına düşer ve oradan da dışarı atılır. 38-42 cm uzunluğunda yaklaşık on yavru dünyaya gelir.4 Grönland köpek balığının, aşırı uzun yaşadıkları için yaşamları boyunca 200 ila 700 yavru dünyaya getirebilecekleri tahmin edilmektedir.5
1960’lı yılların sonlarına kadar karaciğerinden çıkarılan yağları sebebiyle avlanmış, 70’li yıllarda ise Batı Norveç’te diğer balık türleri açısından bir sorun olarak görülerek, stoklarının azaltılması amacıyla avcılığı devlet desteği ile teşvik edilmiştir. Atlantik ve Arktik Okyanusu ile Barents Denizi’nde her yıl yaklaşık 3.500 bireyin kazara yakalandığı, Güney Kutup suları ile ABD karasularında ve Barents Denizi’nde avlanan birey sayısının 1.200 olduğu tahmin edilmektedir.6
IUCN kırmızı liste kategorilerine göre neredeyse tehdit altında bir tür olan Grönland köpek balığının yavaş büyüme oranına, geç olgunlaşma dönemine ve düşük doğurganlığa sahip olması, bu türün yönetimini ve korunmasını çok önemli kılmaktadır. Bu tür, düşük üretkenliğinin ve aşırı uzun ömrünün bir sonucu olarak aşırı avlanmaya karşı hassastır. Bu nedenle, kazara yakalanma ve ticari balıkçılığa karşı savunmasızlığı da göz önünde bulundurularak, Grönland köpek balığının sürdürülebilirliği açısından endişeler gün geçtikçe artmaktadır.6
