İng. South Sandwich Islands
Güney Sandwich Adaları, ilk olarak 1775 yılında Kaptan James Cook’un (1728-1779) keşif gezisi gemisinden gözlemlenmiş, 56°-60°G enlemleri ile 26°-28°B boylamları arasında yaklaşık 350 km uzunluğunda, kuzey-güney uzanımlı bir yay şeklinde konumlanmış olan on bir volkanik adadan oluşan bir adalar zinciridir (Şekil 1). Oldukça küçük olan bu adalardan güneyde yer alan 8 tanesi 1775’te ki bu sefer sırasında İngiltere tarafından kaydedilirken, kuzeyde yer alan diğer 3 tanesi ise Fabian Gottlieb Thaddeus von Bellingshausen’in (1778-1852) 1819 yılındaki seferi ile Rusya tarafından keşfedilmiştir.1
Kuzeyde Zavadovski Adası’ndan güneyde Thule Adası’na uzanan bir yay geometrisinde dizilmiş olan Güney Sandwich Adaları bu geometrilerini tektonik konumlarına borçludur (Şekil 1). Adaların bulunduğu alan aslında oldukça küçük ölçekli bir okyanusal levha olan Sandwich Levhası’nı temsil etmektedir.2-6 Son 15 milyon yılda geliştiği değerlendirilen Sandwich Levhası, Güney Amerika Levhası’nın en güney kesimi ile Scotia Levhası arasında kalan bir alanda yay gerisi genişleme ortamında gelişmiştir. Bu kesimde Güney Amerika Levhası Sandwich Levhası’nın altına doğru yılda 67-79 mm’lik bir hızla hareket etmektedir7. İki levha arasında yer alan 965 km uzunluğundaki Güney Sandwich Hendeği’nde gezegenimizin en derin noktalarından biri olarak nitelenen Meteor Çukuru’nu (~8200 m) barındıran bir denizaltı çukurluğu bulunmaktadır.8 Güney Sandwich Adaları’nın kuzey-güney uzanımı içerisinde yer alan on adası bu hendeğin yaklaşık 100 km batısında bulunmaktadır. Bu adaların oluşturduğu yaydan yaklaşık 55 km daha batıda konumlanmış oldukça küçük bir başka ada daha (Leskov Adası; ~2 km uzunluğunda, ~200 yüksekliğinde) mevcuttur.
Genel olarak çapları 2-12 km arasında olan ve yükseklikleri deniz seviyesinden maksimum 1370 m’ye varan Güney Sandwich Adaları esasında deniz tabanında çapları 30-50 km arasında olan ve 2, 5-3, 5 km yüksekliğindeki büyük denizaltı volkanlarının zirvelerini temsil etmektedirler.1 En eskisi ~3 milyon yıl9 yaşında olan bu adaların tamamı volkanik kökenlidir.9, 10 Adaların bazılarında geçtiğimiz yüzyıl içerisinde volkanik patlamalar gözlenmiş, 1962 yılında Zavodovski Adası’nın 56 km kuzeybatısında yer alan sığ bir denizaltı dağı olan Protector Shoal’da püskürme meydana gelmiş, 2001 yılında ise Montagu Adası yaklaşık 4 yıl süren bir patlama süreci geçirmiştir1, 11. Adalarda bulunan volkanik kayaçlar bazalttan riyolite kadar çeşitlilik sunarlar.2 Özellikle bazalt ve bazaltik andezit gibi koyu renkli (mafik) kayaçlar adalardaki baskın kaya gruplarını temsil etmektedirler. Jeokimyasal analiz verileri, bu kayaçların olasılıkla yay ardı yayılma ortamında geliştikleri ve tüketilmiş mantodan türediklerine işaret etmektedir.12
Güney Sandwich Adaları’nda kar ve buz, büyük ölçüde buzsuz olan en küçük dört ada dışında her adayı neredeyse tamamen kaplamaktadır.1 Karsız alanların büyük çoğunluğu bitki örtüsünden yoksundur ve likenler, yosunlar, algler ve nadir görülen küçük ot türleri (Deschampsia antarctica) gibi az sayıda türe ev sahipliği yapmaktadırlar.1, 10 Öte taraftan, volkanik etkinliğe bağlı sıcak gazların (fümerollerin) çıkış yaptığı kesimlerde gelişen sıcak ve nemli koşullar daha bol bir bitki örtüsünü desteklemektedir.13, 14 Bazı bitki türleri yalnızca bu alanlarla sınırlı olmakla birlikte, bu sıcak merkezlerden dışa doğru azalan sıcaklık değişimleriyle ilişkili bitki topluluklarının eşmerkezli bir dağılımını yansıtmaktadır.1
Güney Sandwich Adaları 60°G enleminin kuzeyinde bulunmalarından ötürü Antarktika Antlaşması kapsamına girmemekte ve idari olarak İngiliz Denizaşırı Toprakları’ndan biri olarak kabul edilmektedirler.1
