İng. South Shetland Islands
İngiliz bir denizci olan William Smith (1790-1847) tarafından 1819 yılında kazara keşfedilen1 Güney Shetland Adaları, Antarktik Yarımadası’nın hemen kuzeyinde yer alan Bransfield Boğazı’na (bkz. Bransfield Boğazı) koşut şekilde uzanmaktadır (Şekil 1). On bir büyük ve birçok küçük adadan oluşan Güney Shetland Adaları kuzeydoğudan güneybatıya doğru; Clarence Adası, Cornwallis Adası, Elephant Adası, Rowett Adası, Gibbs Adası, Aspland Adası, Eadie Adası, O’Brien Adası, Bridgeman Adası, King George Adası, Pinguin Adası, Nelson Adası, Robert Adası, Watchkeeper Adası, Table Adası, Aitcho Adası, Greenwich Adası, Halfmoon Adası, Desolation Adası, Livingstone Adası, Rugged Adası, Deception Adası, Snow Adası, Smith Adası, Low Adası, Seal Adaları, Middle Adası ve daha birçok küçük adacıkla temsil edilmektedir.
Güney Shetland Adaları’nın yaklaşık %85-90’ı buzla kaplıdır. Adalar jeolojik olarak değerlendirildiğinde, Elephant ve Clarence adalar grubu ile Smith Adası’nın metamorfik kayaçları ve Low Adası’ndan King George Adası’na kadar olan kısmın volkanik ve tortul kayaçları olmak üzere kabaca iki ana bölüme ayrıldığı görülmektedir.2 İlk grupta değerlendirilen kayaçlar, düşük sıcaklık ve yüksek basınç koşulları ile deformasyonu yansıtan, Güney Shetland Hendeği’nde yitim (dalma-batma) süreci sırasında dalan okyanusal levhadan kazınan ve üstteki kıtanın ön kenarında yığılmış bir yığışım prizması içindeki oluşuma atfedilmiştir.2 İkinci grupta ele alınan volkanik ve sedimanter kayaçlar ise erken Kretase’de, daha sonra Güney Shetland Adaları’nın jeolojik gelişimine genel olarak egemen olan aktif bir volkanik yayla ilgili esas bileşeni bazaltik olan ürünler ve bunlarla ardalanmalı fosilli denizel ve karasal kırıntılı çökellerden oluşmaktadır.2 İzleyen süreçte bölgede oluşan volkanik ürünler baskın olarak bazaltik karakterli olmakla birlikte, çok kalın andezitik lavlar da özellikle Eosen yaşlı birimler içerisinde yaygın olarak gözlenmektedir. Antarktika’dan derlenen en iyi korunmuş bitki fosillerinin bazılarına bu dönemlere ait birimler içerisinde rastlanmıştır.2
Güney Shetland Adaları en azından erken Kretase zamanlarından itibaren gelişen yitim süreçleri sonucu oluşmuşlardır.3, 4 Volkanik aktivite, 130-110 milyon yıl, 90-70 milyon yıl, 60-40 milyon yıl ve 30-20 milyon yıl dönemleri ağırlıklı olmak üzere birkaç farklı evrede gerçekleşmiştir4, 5. Volkanizma zaman içinde, muhtemelen verev bir yitim vektörüne ve yayın ön kenarının buna bağlı tektonik erozyonuna tepki olarak göç etmiştir.5, 6 Güney Shetland Adaları’nda volkanik aktivite büyük ölçüde yaklaşık 20 milyon yıl önce sona ermiş gibi görünmekle birlikte, yakın zamanda meydana gelen aktivitelerin bazı adalarda gözlendiği kadarıyla 1 milyon yıl önce yeniden başladığı anlaşılmaktadır2. Volkanik aktivitenin bu son aşamasının kökeninin olasılıkla Bransfield Boğazı’nın riftleşmesiyle bağlantılı olarak bölgesel genişleme ile ilgili olduğu değerlendirilmektedir2. Genç volkanik çıkış merkezleri, sodyum açısından zengin alkali magmalardan ada yayı magmalarına kadar çeşitli bileşimler göstermektedir.2 Bunların yanı sıra Güney Shetland Adaları’nın çoğunda, başta granodiyorit olmak üzere en yaşlılarına (~120 milyon yıl) Low Adası’nda ve en gencine ise (9, 5 milyon yıl) 400 km kuzeydoğudaki Cornwallis Adası’nda rastlanmakta olan sokulum (plütonik) kayaçlar da mevcuttur.2 Cornwallis Adası’ndaki granit Antarktika’da şimdiye kadar tarihlenen en genç sokulum kayacıdır.2
Güney Shetland Adaları, buzullarla örtülü kubbe görünümündeki yüksek kotlu kısımlar ile düşük rölyefli küçük burunlar olarak gözlenen alçak kotlu alanlar olmak üzere iki fizyografik grupta değerlendirilebilir.7Yukarıda da değinildiği üzere adalar ağırlıklı olarak volkanik kayaçlardan oluşmalarına rağmen, metamorfik kayaçlar, sedimanter istifler ve magmatik sokulumlardan oluşan bir litolojik çeşitliliğe sahiptir. Bu kayaçların günlenme ve erozyona karşı farklı dirençleri, bugün görülen değişken fizyografiden büyük ölçüde sorumludur. Dağlık arazilerin altında esas olarak metamorfik ve plütonik kayaçlar var iken, düşük rölyefli ve alçak kotlu alanlarda ise volkanik ve tortul kayaçlar mevcuttur.7
Güney Shetland Adaları’nın iklimi ‘denizel Antarktik’tir ve ortalama aylık sıcaklıklar Antarktik yazı döneminde, Aralık ve Mart ayları arasında, donma noktasının üzerindeyken, kış sıcaklıkları nadiren -25°C’nin altına düşmektedir.7 Yukarıda bahsi geçen alçak kotlardaki yarımadalar (burunlar) Antarktik yazında kısa bir süre için karla örtülmediklerinden Antarktika’da yürütülen bilimsel çalışmaların büyük kısmına ev sahipliği yapmaktadır.
Antarktika’da üzerinde en fazla bilimsel araştırma üssü bulunan kesim Güney Shetland Adaları’dır. Bölgedeki ilk kalıcı bilim istasyonu 1944 yılında Deception Adası’nda İngiltere tarafından kurulmuştur.7 Güney Shetland Adaları arasında King George Adası sahip olduğu coğrafi konumu, iklimi ve buzla kaplı olmayan alan miktarının fazla olması neticesinde İngiltere, Şili, Rusya, Güney Kore, Polonya, Bulgaristan, İspanya, Brezilya, Arjantin, Ekvador, Çin, Uruguay ve Peru’ya ait toplam 14 araştırma üssü barındırmaktadır.
