Lat. Megaptera novaeangliae
İng. Humpback Whale
Kambur balina, gövdelerinde, sırt yüzgeçlerinin olduğu bölgedeki kamburumsu şekili, su yüzeyinden yaptığı karakteristik zıplama ve 10-20 dakika arası süren karmaşık şarkısıyla ünlü balenli balinalardır. Dünyanın dört bir yanındaki okyanuslarda ve denizlerde gözlemlenen bu balina tipik olarak her yıl 25.000 kilometreye varan mesafede göç eder. Kutup sularında beslendikten sonra çiftleşme ve doğum için tropikal sulara seyahat ederler ve burada kutuplarda depoladıkları yağ rezervleriyle hayatta kalırlar. Mavi balina, oluklu balina, kuzey balinası ve Mink balinası ile aynı ailedir. Bilimsel isimlerinde yer alan Megaptera, Eski Yunancada “dev” anlamına gelen mega ve “kanat” anlamına gelen ptera kelimelerinden türetilmiştir ve büyük ön yüzgeçlerine atıfta bulunmaktadır. Tür ismi olan novaeangliae ise “New Englander” anlamına gelir; türün New England kıyılarında sık sık görülmesi sebebiyle verilmiştir.
Kambur balinalar siyah sırt renkleri, uzun göğüs yüzgeçleri ve kamburları sayesinde kolayca tanımlanabilir. Yetişkin erkekler 13-14 metre, dişiler 15-16 metre boylarındadır. Dişilerle erkekleri ayırt etmek için belirgin gözlemlenebilir bir fark yoktur. Vücut ağırlıkları ortalama olarak 25-30 ton arasındadır ve büyük bireyler 40 tona kadar ulaşabilir.1 Genellikle kril ve küçük balık sürüleriyle beslenirler. Yedikleri balık türleri arasında ringa balığı türleri, kapelin ve uskumru bulunur. Balık sürülerini yakalamak için oldukça eşsiz bir teknik kullanırlar. Balık sürülerinin çevrelerini saracak şekilde baloncuklar yaratarak balıkları bu baloncuk ağlarının merkezine toplarlar ve daha sonra ağızları açık şekilde bu kabarcık merkezine doğru hamle yaparlar. İncelenme şansına erişilen bireylerin vücutlarında görülen diş izleri, katil balinalar tarafından saldırıya uğradıklarını göstermektedir, fakat ölümcül saldırıların sadece yavrulara yönelik olduğu düşünülmektedir.
Sosyal davranışlarına bakıldığında kambur balinalar bölgesel hayvanlar değildir ve genellikle küçük gruplar halinde hareket ederler. Beslenme ve üreme temelli ilişkiler için günler veya haftalar boyunca birlikte hareket edebilirler, ancak bu birliklerin temel motivasyonu net şekilde belirlenememiştir. Özellikle kış aylarında yoğunlaşan karmaşık şarkılar söylerler. Bu şarkıların birincil işlevinin muhtemelen dişileri çekmek olduğu düşünülse de erkekler arasındaki baskınlık mücadelesinde veya beslenme iş birliklerinin kurulmasında da rol oynadığı iddia edilmektedir. Belirli popülasyonlardaki tüm balinalar temelde aynı şarkıyı söylerler ve bu şarkılar aracılığıyla popülasyonları ayırt etmek mümkündür. Popülasyonlar içinde şarkılar zamanla değişebilir, ancak bu değişiklikler kültürel aktarım yoluyla popülasyonun yayıldığı tüm havzadaki bireyler tarafından öğrenilir.2
Erkek kambur balinaların dişiler için fiziksel olarak mücadele ettiği bildirilmiştir. Bu mücadeleler saatlerce sürebilir, erkek balinalar bu mücadeleler için gruplaşabilir ve kuyruklarıyla birbirine vurarak veya kafa kafaya çarpışarak şiddetli eylemler gerçekleştirebilirler.3
Kambur balinaların popülaritelerinin en büyük kaynaklarından biri su üstü hareketleridir. Bu hareketler su yüzeyinden güçlü bir sıçramayı, su yüzeyine kuyruk vurmayı, eksenleri etrafında dönmeyi ve diğer balina türlerine göre oldukça uzun olan gövde yüzgeçlerinin estetik hareketlerini içerir. Bu davranış türü yılın her döneminde gözlemlenebilir ve farklı işlevleri arasında sosyalleşme, iletişim, parazit giderme ve heyecanın ifadesi gibi işlevler bulunur.
Kambur balinaların yiyecek bulmak için yüksek enlemlerde zaman geçirdiği, üreme ve doğum için alçak enlemlere seyahat ettiği bilinmektedir. Ancak bu binlerce kilometrelik mesafeleri katederken yollarını nasıl buldukları konusundaki bilgiler çok net değildir. Bu rotaları ve yiyecek kaynaklarını nasıl buldukları konusunda en büyük yardımcılarının güçlü koku alma mekanizmaları olduğu tahmin edilmektedir. Vericilerle işaretlenmiş kambur balinaların uydular aracılığıyla takip edilmesi sonucunda, yıllık göç rotalarının oldukça düz bir çizgi üzerinde olduğu gözlemlenmiştir, ki bu da kambur balinaların keskin navigasyon yeteneklerine sahip olduğunu göstermektedir.4
Çiftleşme davranışları mevsimseldir ve kışın gerçekleşir. Gebelik süreleri ortalama 11,5 aydır ve yavrular genellikle kışın ortasında doğar. Yavrular 6 aylıkken bağımsız beslenme davranışlarına başlasalar da tamamen annelerinden ayrıldıkları 1 yaşına kadar süt emmeye devam ederler. Cinsel olgunluğa erişme yaşları popülasyonlar arasında oldukça değişkenlik göstermektedir, ancak genellikle 5 ile 10 yaş arasında gerçekleşir. Yaşam sürelerinin 50 yıldan uzun olduğu bilinmektedir.5
Kambur balinalar, diğer balina türleri gibi balina endüstrisi tarafından birkaç yüzyıl boyunca yoğun şekilde avlanmıştır ve kıyı bölgelerindeki sık dağılımları nedeniyle ulaşılması en kolay ve ilk avlanan tür olmuşlardır. Genel olarak 1900’lerin başında artan farkındalıkla balina avları yasaklanmış ve balina popülasyonları toparlanma sürecine girmiş olsa da kambur balinalar için istisnai bir durum söz konusudur. Geçen yüzyılda sadece Güney Yarım Küre’de 215.000’den fazla ve Kuzey Pasifik’te 29.000’den fazla kambur balina, çoğunlukla yasa dışı olarak katledilmiştir.6 Bu nedenle kambur balinalar uzun yıllar “tehlikede” olarak sınıflandırılmıştır. Ancak son yıllarda popülasyonlarının hızla toparlandığı gözlemlenmiştir. Kambur balinalar Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesi’nde “asgari endişe duyulan tür” olarak listelenmektedir. Dünya genelindeki güncel yetişkin kambur balina popülasyonunun 84.000 olduğu bildirilmiştir.7
