Lat. Orcinus orca
İng. Killer Whale (Orca)
Çarpıcı siyah beyaz renkleri, neredeyse tüm okyanuslarda gözlemlenmeleri ve okyanus ekosistemindeki yırtıcılarından biri olmalarıyla katil balinalar, en popüler ve tanınması en kolay deniz memelilerinden biridir. Latince’de orca “bir tür balina” anlamına gelirken, orcinus ise “ölüm krallığı” veya Roma mitolojisindeki bir tanrı olan “Orcus’a ait” anlamına gelmektedir. Neredeyse tüm denizlerde ve okyanuslarda görülmelerine rağmen, popülasyonlarının yoğunlaştığı ve tercih ettikleri bölgeler soğuk-ılıman sulardır.1 Av popülasyonuna göre popülasyonların dağılımı mevsimsel değişimler gösterse de büyük ölçekli göçler çok nadirdir. Bununla birlikte Antarktika popülasyonları muhtemelen cilt bakımı ve parazit giderme işlemleri için yarı-tropik sulara uzun mesafeli göçler gerçekleştirirler. Kuzeydoğu Pasifik’te, tercih ettikleri yaşam alanlarına göre üç farklı form ayrılırlar. Bunlar, birincil av olarak balık sürülerini, özellikle somonları tercih eden ve kısıtlı bir alanda yaşayan “yerleşik” form, deniz memelilerini avlayan ve açık deniz ile kıyı bölgeleri arasında sürekli seyahat eden “göçebe” form ve açık denizde köpek balıklarını avlayan “açık-deniz” formudur. Antarktika’da ise vücut büyüklüklerine, renklerine ve diyetlerine göre beş farklı form tanımlanmıştır: A, B1, B2, C ve D formları.2 Örneğin, C tipi katil balinalar, A tipi katil balinalara göre %50 oranında daha küçük vücut büyüklüklerine sahiptir.
Erkeklerde maksimum vücut uzunluğu 9 metre, dişilerde 7,9 metredir. Maksimum ölçülen ağırlık, 7,65 metrelik bir erkek için 6600 kg ve 6,58 metrelik bir dişi için 4700 kg’dır.3 Genel vücut büyüklüğünde erkeklerin daha büyük olduğu bir cinsiyete dayalı çift cinsiyetlilik sergilerler ve vücut uzuvları da aynı şekilde erkeklerde daha büyüktür. Bu uzuvlara göğüs yüzgeçleri, kuyrukları ve erkeklerde 1,8 metre yüksekliğe ulaşabilen sırt yüzgeçleri dahildir.4 Katil balinaların en belirgin özellikleri çarpıcı renkleridir. Genellikle üst gövdeleri siyahtır ve karın kısımları beyazdır. Kafalarının her iki yanında, gözlerinin etrafında elips şeklinde, “göz bandı” adı verilen beyaz bölgeler vardır. Antarktika popülasyonlarında, bölgedeki diyatome zenginliğinden dolayı vücutlarında sarımsı bir görüntü oluşur.
Katil balinalar çok çeşitli omurgalıları ve omurgasızları avlayabilen, insanları saymazsak okyanuslardaki besin zincirinin tepesinde yer alan canlılardır. Katil balinaların insanlardan başka avcıları yoktur. 140’tan fazla tür, katil balinaların avı olarak kaydedilmiştir. Resmi olarak kaydedilmiş 50’den fazla deniz memelisini avlayan tek memeli yırtıcıdır. Çeşitli balık türleri de önemli besin kaynakları arasındadır. Farklı türleri avlama konusunda alt popülasyonlarda uzmanlaşma görülür. Örneğin Antarktika’da tanımlanan beş farklı alt popülasyondan, A tipi katil balinalar Antarktika minke balinalarını avlarken B1 tipi yüzgeçayaklıları, B2 tipi penguenleri, C tipi çeşitli balık popülasyonlarını ve D tipi ise çoğunlukla Patagonya diş balığını (Dissostichus eleginoides) avlamaktadır.5,6
Katil balinaların bulunduğu her bölgede uzmanlaşmış avcı olması, bölgesel popülasyonların, yiyecek arama davranışları, sosyal yapıları ve su altı ses kullanımlarının kendilerine has şekilde ve bölgenin ihtiyaçlarına göre ayarlamasıyla mümkün olmuştur. Bu da sosyal olarak birbirlerine bağlı gruplar hâlinde yaşamalarının bir sonucudur. Katil balinalar, genellikle birkaç ila 20 veya daha fazla birey içeren gruplar hâlinde hareket eden sosyal hayvanlardır. Temel sosyal birim, tipik olarak yaşlı bir dişi, oğullar, kızlar ve kızlarının yavrularından oluşan bir grup olan anasoydur (matriline). Anasoy grubu anne tarafından akraba bireylerden oluşur ve en fazla beş kuşak içerdiği gözlemlenmiştir. Birkaç farklı anasoy grubunun birlikte seyahat ederek oluşturduğu daha büyük gruplara sürü (pod) adı verilir. Bir başka sosyal yapı birimi birkaç farklı sürünün oluşturduğu büyük klanlardır.7
Çoğu balina türünde olduğu gibi, katil balinalar da oldukça sesli hayvanlardır. Ekolokasyon ve sosyal sinyalizasyon için çok çeşitli tıkırtılar, ıslıklar ve darbeli sesler üretirler.8 Yiyecek arayışı içerisindeki bir balina sürüsünde iletişim oldukça kalıplaşmış ve tekrarlayan sesler aracılığıyla gerçekleştirilir. Sürülerin kendilerine özgü şarkıları vardır ve tüm sürü üyelerinin bu seslere hâkim olduğu bilinmektedir. Yavru katil balinalar annelerinin ve diğer grup üyelerinin çıkardığı bu sesleri taklit etme yoluyla öğrenirler.9 Aynı sürü içerisindeki bireyler kalabalık klanlar içerisinde birbirlerini bu seslerden tanır ve anasoy içerisindeki olası akraba çiftleşmelerinin önüne geçilir. Bunun yanında, bazı katil balina popülasyonları avlarını şaşırtmak için gizlenir ve avlanırken ses çıkarmaz.
Katil balinaların gebelik süreleri 15-18 aydır. Yerleşik katil balinalarda, yavrulama mevsimseldir ve kışın zirve yapar. Dişiler genellikle ilk yavrularını 12-14 yaşlarında doğurur. Dişiler, yaklaşık 40 yaşında sona eren 25 yıllık üreme ömrü boyunca ortalama beş tane yavru doğurur.10 Dişiler için ortalama yaşam beklentisi yaklaşık 50 yıldır ve maksimum yaşam süresinin 80-90 yıl olduğu tahmin edilmektedir. Erkekler, sırt yüzgecinin hızlı büyümesinin gösterdiği gibi, yaklaşık 15 yaşında cinsel olgunluğa ulaşır ve yaklaşık 21 yaşında fiziksel olgunluğa ulaşana kadar büyümeye devam eder. Erkekler için ortalama yaşam beklentisi yaklaşık 30 yıldır ve maksimum yaşam süresi ise yaklaşık 50-60 yıl olarak tahmin edilmektedir.11
Katil balinalar Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından güncel olarak “yetersiz veri” sınıfında listelenmiştir. Genel popülasyonlarının trendi ve yetişkin birey sayısı bilinmemektedir. Besin ağındaki yüksek konumları, katil balinaları kirleticilerin vücutlarındaki biyolojik birikimine duyarlı hâle getirir. Su altı tekne gürültüsü, bu teknelerle çarpışma riskleri, habitatlarının insanlar tarafından daraltılması ve besin kaynaklarının zamanla azalması gibi diğer baskılarla da karşı karşıya kalsalar da bu potansiyel tehditlerin çoğu, katil balinaların hayatta kalmasını olumsuz yönde etkilemek için muhtemelen yetersizdir.
