İng. Rock Glaciers
Kaya buzulları, buz çekirdeği veya buz çimentolu matris ile kaya döküntüsünden meydana gelen oluşumlardır. Bu oluşumlar dil-şekilli ya da loblu görünüme sahip yer şekilleridir.1 Kaya buzulları glasiyal (bkz. buzul) süreçler ile periglasiyal süreçler arasında oluşan geçiş şekilleri olmakla birlikte, çoğu periglasiyal koşullar altında şekillenir.1, 2 Yüksek dağlar sahip oldukları jeolojik özellikler, jeomorfolojik özellikler ve iklim koşulları nedeniyle önemli miktarda döküntü malzemesi ve kar birikimi sağlarlar. Düşük sıcaklıklarla birlikte bu durum kaya buzullarının oluşumu için uygun çevresel şartlar oluşturur.3 Dağların yüksek soğuk bölümlerinde devamlı olarak donmuş halde bulunan bu kaya ve buz karışımı, kütle çekiminin etkisiyle yamaçlar üzerinde eğim yönünde yavaş hareket eder. Bu hareket sonucunda kaya buzulları lav akışına benzer yer şekilleri oluşturur.4 Lav akışına benzeyen bu hareket jeomorfolojik süreçlerdeki viskoz akıştır ve permafrost krip (ing. creep) olarak adlandırılır. Permafrost krip ya da permafrost sürünmenin hızı, kütle çekimi etkisiyle yıllık birkaç mm ile birkaç m arasında değişir. Bu hareket yalnızca topoğrafya üzerinde akış şeklinde değil aynı zamanda içsel deformasyon şeklinde de gerçekleşir. Kaya buzullarının hareketi dönemlik veya sürekli olabilir.5
Kaya buzulları çoğunlukla dik bir cepheye, paralel kanal ve sırtlardan oluşan kıvrımlı ve eğimli bir yüzeye sahiptir.6 Kaya buzullarının cephe dikliklerini oluşturan taze sedimanlar, yüzeylerine göre daha açık renklidir.7 Kaya buzullarının içerisindeki sediman, buz çekirdeği ya da buz çimentolu kırıntılı matriks tarafından bir arada tutulur.2 Kaya buzulunun iç dolgusunu (gövde) oluşturan buz çekirdeğinde sediman miktarı buz çimentolu matrikstekinden azdır. Buz çimentolu dolgudaki buz ve sediman oranı değişiklik göstermekte, içerisinde ayrıca buz mercekleri bulunabilmektedir. Sediman boyutu silt boyutuna kadar çeşitli büyüklükte olabilir. Kaya buzulunun bu buzlu gövdesi, çakıl boyutundan birkaç metrelik kaya bloklarına kadar farklı boyda döküntü malzemesinden meydana gelen bir katmanla kaplıdır. Bu katman aktif katman olarak adlandırılır ve kaya buzulunun gövdesinin sürekli donmuş yapısına karşılık serbest haldedir.
Kaya buzulları, aktivite durumları, morfolojileri ve kökenleri gibi kriterlere göre çeşitli sınıflamalara tabi tutulmuşlardır.4, 8 Öte yandan yapılan onlarca bilimsel çalışmaya karşılık, kaya buzullarının sınıflandırılması konusunda ortak bir görüşe varılamamıştır ve bu konudaki tartışmalar süregelmektedir.9, 10, 11 Aktivite durumlarına göre kaya buzulları aktif, inaktif ve fosil (ing. relict) olarak üç gruba ayrılır. Aktif kaya buzulları kar ve döküntü girdisi nedeniyle devamlı olarak hareket eder. Bu hareket nedeniyle üzerinde bitki örtüsü barındırmaz. Genelde dik ve yüksek bir cepheye (çevresinden en az 10-20 metre daha yüksek) sahiptir. Öte yandan buz çekirdeği veya permafrost çekirdeğe sahip olmasına rağmen kaya buzulu hareket etmiyorsa bunlar inaktif kaya buzulu grubuna girer. İnaktif kaya buzullarında kar ve döküntü girişi azaldığı için kaya buzulunun cephe bölümü hareket yeteneğini kaybeder. Bu durum inaktif kaya buzullarının yoğun liken ve bitki örtüsüyle kaplanmasına neden olur. naktif kaya buzulları daha az belirgin yüzey topoğrafyasına ve daha düşük cephe dikliğine sahiptir. Eğer kaya buzulunun kütlesini oluşturan buz çekirdeği veya buz çimentolu matris eriyerek ortadan kalkarsa kaya buzulu aktivitesini kaybeder. Bu tür oluşumlar fosil kaya buzulu olarak adlandırılır. Fosil kaya buzulları hareket etmez, silik bir topoğrafyaya sahiptir ve üzerinde bitki örtüsü gelişebilir.
Morfolojik özelliklerine göre kaya buzulları iki gruba ayrılır. Uzunluğu genişliğinden fazla olan kaya buzulları dil-şekilli kaya buzulu, genişliği uzunluğundan fazla olanlar ise loblu kaya buzulu olarak adlandırılır. Dil şekilli kaya buzullarının uzunlukları genellikle birkaç yüz metre ile birkaç km arasında değişir. Loblu kaya buzulları ise görece küçük formdadır ve uzunlukları birkaç yüz metreyi geçmez.12 Birçok araştırmacı tarafından kabul gören diğer bir kaya buzulu sınıflandırması ise kökenleri açısından yapılan sınıflamadır. Bu sınıflamada kaya buzulunun sahip olduğu buzun özelliğine göre buzul ya da periglasiyal/talus kökenli olarak ayrılırlar. İçerisinde buzul buzu çekirdeği bulunan kaya buzulları ‘buzul’ kökenli kabul edilir ve buz çekirdekli kaya buzulu olarak adlandırılır. Öte yandan içerisinde buz çimentolu matris bulunan kaya buzulları ise periglasiyal kökenli kabul edilir ve permafrost sürünme modeli olarak adlandırılır. Kaya buzullarının sahip olduğu buzun özelliği kaya buzulunu oluşturan süreçleri anlamada önemlidir. Yüksek dağ ortamlarının yaygın oluşumlarından olan kaya buzulları, geçmiş ve güncel çevresel koşullar hakkında önemli bilgiler sağlar.13
