İng. Dry Valleys
Antarktika’nın kuru vadileri buz çölünün içerisindeki vahalar olarak bilinen buzsuz çıplak alanlardır.1 Antarktika Kıtası’nın sıradağlarında buzdan yoksun olan vadilerin çoğu kuru vadiler olarak adlandırılsa da en iyi bilinenleri ve bu adla özdeşleşen kuru vadiler Transantarktik Dağları’ndaki McMurdo Kuru Vadileri’dir. Ross Denizi ile Doğu Antarktika’nın iç kısmı arasında yaklaşık 4500 km²lik bir alanı kaplayan McMurdo Kuru Vadileri Antarktika’daki en büyük kuru vadiler bölgesidir.2 Kuru vadilerin yayılış alanı deniz seviyesinden başlar ve 2000 m’nin üzerine çıkar.3 McMurdo Kuru Vadileri’nin nasıl oluştuğu hala belirsiz olsa da yaygın görüş bu vadilerin oluşumunda eski buzullaşmaların etkin olduğudur.4 Transantarktik Dağları Kutup Platosundan gelen buz akışlarını engelleyerek dağların içindeki buzuldan yoksun bu vadileri korurlar.1
Kuru vadiler mevsimlik akarsular, buzla kaplı göller, çıplak anakaya yüzeyleri, kendilerini çevreleyen buzullar, kumlu/çakıllı yüzeyler, buz çimentolu sedimanlar ve zengin desenli zeminlerin bir mozaiğine ve kendine özgü iklim koşullarına sahiptir.1, 3 Victoria, Wright ve Taylor kuru vadileri bu bölgedeki en iyi bilinen kuru vadilerdir.1 Buradaki kuru vadilerde yıllık ortalama hava sıcaklığı -15 ile -30°C derece, dağların yağış duldasında kalmaları nedeniyle yıllık toplam yağış ise yalnızca 3-50 mm arasındadır.3, 5 Yağan çok az kar katabatik rüzgârlar tarafından uzaklaştırılır. Ayrıca kutup platosundan kaynaklanan bu soğuk rüzgarlar kuru vadilerin içine doğru hareket eder ve adiyabatik (İng. adiabatic) etkiye neden olarak az olan nemi daha da düşürürler.3 Potansiyel buharlaşmaya göre düşük yağış, düşük yüzey albedosu ve kutup platosundan inen kuru katabatik rüzgarlar aşırı kurak çöl koşullarının oluşmasına neden olur.3 Rüzgar erozyonu anakaya ve kaya bloklarının yüzeylerini çok bariz olarak aşındırır ve bunun sonucunda rüzgâr erozyonuna özgü yerşekilleri yaygın olarak görülür.
Düşük yağış ve sıcaklık koşullarının neden olduğu bu soğuk çölde buzla kaplı göller bulunur. Bu gölleri besleyen suyun çoğu çevreleyen buzullardan gelen erime sularıdır.3 Düşük atmosferik sıcaklıklara rağmen güneş radyasyonunun düşük yansıtma özelliğine (albedo) sahip sedimanları ve kirli buzu ısıtarak eritmesi sonucu ortaya çıkan erime suları da bu gölleri besleyen diğer kaynaklardır.6 Sığ veya derin göllerin yüzeyindeki buz örtüsü birkaç metre kalınlıkta, göl suları ise yoğunluk durumuna göre tabakalı özellik göstermektedir. Wright Vadisi’ndeki Vanda Gölü’nün yukarı suları soğuk, taze ve oksijen açısından zenginken, derindeki sular ılık (25°C), çok tuzlu ve oksijensizdir.1 McMurdo Kuru Vadileri yaz aylarında ıslak aktif katman koşullarını yansıtan buz kamalı poligonlar, soliflüksiyon lobları ve termokarst yerşekillerini içeren kıyı erime bölgesi; yaz boyu kuru aktif katman koşullarını yansıtan jeliflüksiyon loblarını, kum ve karma kamalı çokgenleri ve çöl kaldırımları gibi yer şekillerini içeren iç kısımdaki karma bölge ve yıl boyunca donmuş halde duran süblimasyon poligonlarını içeren stabil yukarı bölge olmak üzere üç jeomorfik bölgeye ayrılmıştır.7 Bölgede çapları 30 metreyi bulan permafrost desenli zeminler (bkz. desenli zeminler) oldukça yaygındır. Bu beşgen veya altıgen halkaların büzülme çatlakları rüzgarlarla savrulan kumlarla doldurularak kum kamaları oluşturulur.1 McMurdo Kuru Vadiler’indeki permafrostun (bkz. permafrost) kalınlığı 240 ile 970 m arasındadır.3 Burada yaygın olan kuru, buz çimentolu ve masif buz şeklindeki permafrostta önümüzdeki yıllarda küresel ısınmaya bağlı olarak erimelerin ve bunun sonucunda da yer şekillerinde bazı değişikliklerin gerçekleşmesi beklenmektedir.7
Bitki örtüsünün olmaması, kırıntılı malzemenin yüzeyde baskın oluşu, rüzgârın aşındırdığı yüzeyler ve buzun sebep olduğu yer şekilleri kuru vadiler ile Mars gezegeninin yüzeylerinin benzer görünüme sâhip olmasına neden olmaktadır.8 Bu benzerlik Antarktika kuru vadilerindeki jeomorfolojik süreç ve yer şekillerinin Mars araştırmaları için model alınmasına ve bu konudaki bilimsel araştırmaların odağı haline gelmesine sebep olmaktadır.
