İng. The Northern Russia Oil and Gas Complex

Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesindeki petrol ve gaz kompleksi, Rusya Federasyonu’nun kuzeyindeki hidrokarbon sahalarının ekonomik gelişimi ile uğraşan bir dizi işletmeyi (şirketi), üretilen petrol ve gazın tüketim ve işleme yerlerine taşınmasını sağlayan kuruluşları içermektedir. Rusya Federasyonu, Arktik bölgesinde bulunan hidrokarbon kaynaklarına büyük önem vermektedir. Devlet politikasının önemli bir kısmını oluşturan Rusya Federasyonu’nun yayımladığı son Enerji Stratejisi Belgesi’nde¹ «Arktik denizlerin kıta sahanlığının ve Rusya’nın kuzey bölgelerinin hidrokarbon potansiyelinin geliştirilmesine» yer verilmesi Rus enerji sektörünün gelişiminde bölgenin önemini ortaya koymaktadır.

Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesindeki büyük petrol ve doğal gaz alanlarının keşifleri 1962’de Tazovskoye gaz sahasının açılmasıyla başlamıştır. Günümüzde, petrol ve gaz üretimi esas olarak Nenets Özerk Okruğu, Yamalo-Nenets Özerk Okruğu ve Komi Cumhuriyeti’nin kuzey kesiminde yoğunlaşmıştır. Hidrokarbonlar açısından zengin kategorisine giren açık deniz alanları, Rusya Federasyonu açık deniz alanlarında Peçora, Kara, Laptev Denizi ve Doğu Sibirya Denizi, Norveç- Rusya Federasyonu kıta sahanlığında Barents Denizi, Rusya ile ABD arasındaki açık deniz alanları, Bering Denizi ve Çukçi Denizi yer almaktadır.² Toplam petrol ve gaz potansiyeli açısından, Rus Arktik sahanlığının tortul havzaları, dünyanın en büyük petrol ve gaz bölgeleriyle karşılaştırılabilir. Bununla birlikte, batı sektörü doğuya oranla çok daha gelişmiştir. Doğu sektöründeki petrol ve gaz sahalarının endüstriyel çalışmaların güvenliğini garanti eden teknolojik altyapının yetersizliği nedeniyle işletilememesi bu durumun temel nedeni olarak kabul edilmektedir.

Zorlu iklim koşullarına ve mevcut altyapısal eksikliklere rağmen, Rusya Federasyonu Arktik bölgesindeki enerji çalışmalarına devam etmektedir. Son yirmi yılda Rusya Federasyonu, açık deniz petrol ve gaz üretimini teşvik etmeyi amaçlayan hükümet destek programları aracılığıyla kıta sahanlığındaki geniş hidrokarbon kaynaklarının gelişimini hızlandırmıştır. Ekim 2019 itibariyle, Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesinde 140 lisans yürürlükte bulunmaktadır. 2012’den bu yana, yalnızca devlete ait olan Gazprom ve Rosneft şirketleri ile yan kuruluşu Gazprom Neft’in Rus Arktik bölgesi açık denizine erişimi bulunmakta ve lisanslar bu şirketlere verilmektedir. Günümüzde kıyıdan 60 km uzaklıkta yer alan Barents Denizi’nin güneydoğu kesimindeki Prirazlomnoye sahası, Arktik bölgesi açık denizde bulunan tek petrol üretim sahasıdır (Kobilkin D.N. 2019).³

Açık deniz petrol projeleri oldukça yavaş ilerlemesinin temel sebebi olarak rekabet eksikliği gösterilmektedir. Bu nedenle, Temmuz 2019’da Başbakan Yardımcısı Yuri Trutnev, Devlet Başkanı Vladimir Putin’e özel yatırımcıların açık deniz alanlarında, finansal bir garantiye tabi olarak, sınırsız sayıda toprak altı arsa alma hakkını sağlayan AZRF açık denize erişimi serbestleştirmesini önermiştir. Ağustos 2020’de Enerji Bakanlığı ile Rusya Uzak Doğusu’nu Geliştirme Bakanlığı arasında bir yıl süren tartışmaların ardından uzlaşmaya varmayı başararak Rusya’nın payının %50 eksi 1 pay olarak belirlenmesine karar verilmiştir. Rusya Uzak Doğu Kalkınma Bakanlığı, yasa paketinin yürürlüğe girmesiyle, Rusya Federasyonu’nun dünyanın en büyük ekonomik bölgesi hâline geldiğini ve yatırımcılar için rekabetçi bir dizi avantaj sağladığını belirtmiştir.⁴

Rusya Federasyonu, daha fazla yatırımcı çekmek için düzenlemeleri basitleştirmeyi ve mali destekleri geliştirmeyi amaçlayan bir dizi yasa tasarısı kabul etmiştir. İlk olarak, Temmuz 2020’de “Rusya Federasyonu’nun Arktik Bölgesi’ndeki Girişimcilik Faaliyetlerine Devlet Desteği Hakkında” başlıklı federal yasa paketini uygulamaya sokulmuştur.⁵ Yeni bir yatırım projesi uygulamaya ve en az 1 milyon ruble yatırmaya hazır olan herhangi bir girişimci bölgede çalışabilecek ve ikamet hakkı kazanabilecektir. 2020’de hükümet, Arktik bölgesi altyapısı, sanayi, LNG ve petrol ve gaz projeleri için 300 milyar doların üzerinde teşvik programını onaylamıştır.⁶ İkinci olarak, Rus hükümeti, büyük enerji, madencilik ve altyapı şirketlerine Arktik bölgesine yatırım yapmaları için vergi indirimleri teklif etmiştir.⁷ Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesinin vergi sistemlerine ilişkin düzenleme, bölgedeki yatırımları teşvik etmeyi ve yatırımcıları çekmeyi amaçlamaktadır.⁸

Arktik kıta sahanlığında bulunan maden kaynaklarının araştırılması ve geliştirilmesi için devlet programlarının ana katılımcıları Rus petrol ve gaz şirketleridir. Şu anda Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesinde faaliyet gösteren enerji şirketleri aşağıdakilerdir: Gazprom, Gazprom Neft, Rosneft, Novatek, Lukoil, TOTAL, China National Petroleum Corporation, China National Offshore Oil Corporation (CNOOC) ve ayrıca enerji sektörü dışındaki diğer şirketler: Norilsk Nickel, Neftegazholding, Arctic Mining Company, Severnaya Zvezda.

Çoğunluğu Rusya Federasyonu’na ait olan ulusötesi enerji şirketi Gazprom, Rusya Federasyonu Arktik açık deniz alanlarında bulunan sahalar için 30 lisansa sahiptir. 2017 yılında Yamal Yarımadası’nda 471 milyar metreküp gaz üretilirken, 2018 yılında Gazprom 115 milyar metreküp üretim ve nakliyeye ulaşmıştır.9 Yamal Yarımadası, Rusya Federasyonu’nun Arktik bölgesindeki stratejik petrol ve gaz bölgeleri için en önemli yerlerden biridir. Gelecekte, Rus gaz üretiminin ana merkezlerinden biri hâline gelmesi beklenmektedir.10 Gazprom, Arktik Bölgesi’ndeki gaz üretiminin yanı sıra, Rusya Federasyonu’nun en büyük petrol üretim ve rafineri şirketlerinden biri olan yan kuruluşu Gazprom Neft tarafından işletilen bir petrol işletmesine de sahiptir. Şirket, “Arctic Time” programı kapsamında üç büyük proje yürütüyor: Novoportovskoye, Prirazlomnoye ve Vostochno-Messoyakhskoye sahalarının geliştirilmesidir.¹¹ Gazprom Neft’in bölgedeki faaliyetinin uzun vadeli olduğunun kanıtı, Gazprom Neft-Yamal’ın 2016 yılında Novoportovskoye sahasının yeraltı kaynaklarını kullanma hakkını Gazprom’un varlık portföyündeki en uzun lisans süresi olan 2150 yılına kadar uzatmasıdır.¹²

Gazprom’dan sonra devlet kontrolündeki en büyük ikinci şirket olan Rosneft, Arktik kıta sahanlığının keşfindeki en büyük lisans sahibidir ve bir dizi jeolojik araştırma çalışmalarını aktif olarak yürütmeye devam etmektedir. Şirketin Arktik bölgesi açık deniz alanında 28 lisanslı alanı bulunmaktadır: Batı Arktik bölgesinde (Barents, Peçora ve Kara Denizleri) 19 proje ve Doğu Arktik Bölgesi’nde 9 proje (Çukçi Denizi, Doğu Sibirya ve Laptev Denizi) bulunmaktadır.¹³ Şirket ayrıca Vankor’dan Taimyr’e 600 km’lik bir boru hattı inşa etmeyi planlamaktadır. Boru hattının Payakhskoye ve Severo-Payakhskoye petrol sahalarından geçeceği Neftegazholding ile olası iş birliği beklenmektedir. Çevresel risklerin belirlenmesi ve önlenmesi, Rosneft’in herhangi bir araştırma ve üretim projesinin zorunlu bir parçasıdır. Şirket, ana yönü çevre üzerindeki olumsuz etkiyi azaltan teknolojilerin kullanımı olan çevre güvenliği standartları geliştirmektir.¹⁴

Novatek, Rusya Federasyonu’nun en büyük bağımsız doğal gaz üreticisidir. Novatek’in ana faaliyet ve lisanslı alanı, Rusya’daki doğal gaz üretiminin yaklaşık %80’ini ve dünya gaz üretiminin yaklaşık %15’ini sağlayan Rusya’nın en büyük doğal gaz üretim bölgesi olan Yamalo-Nenets Özerk Bölgesi’dir. Şirketin resmi internet sitesinde yayınlanan bilgilere göre Yamalo-Nenets Otonom Okrugu’ndaki hidrokarbon üretimi 2020 yılı sonunda 16.4 milyar varildir.¹⁵