İng. The Ports of Northern Russia
08.11.2007 tarihli 261 sayılı “Rusya Federasyonu’ndaki limanlar ve Rusya Federasyonu’nun bazı yasal düzenlemelerinde yapılan değişiklikler hakkında” Federal Yasa uyarınca1 limanlar Rusya Federasyonu limanları olarak devlet kaydına tabidir. Rus limanlarının kaydı, sekiz deniz havzasına dahil olan ve üç okyanus ve Hazar Denizi’nin kıyısında bulunan toplam 67 limanı içermektedir. Rusya Federasyonu’nun kuzeyinde, Batı Arktik’ten Doğu Arktik’e doğru sırasıyla Barents Denizi’nde Murmansk, Naryan Mar ve Varandey limanları; Beyaz Deniz’de Vitino, Kandalaksha, Onega, Arkhangelsk ve Mezen limanları; Kara Deniz’inde Sabetta, Dikson, Dudinka, Amderma ve Igarka limanları; Laptev Denizi ve Doğu Sibirya Denizi’nde Pevek, Hatanga ve Tiksi limanları; Bering Denizi’nde Providence, Beringovsky, Anadyr ve Egvekinot limanları bulunmaktadır. Rusya’nın Arktik bölgesinde yer alan limanların 2020 yılı kargo cirosu 70,4 milyon ton (geçen yıla oranla %-1,4) olarak açıklanmıştır. Murmansk limanlarındaki taşımacılık 41,3 milyon ton (%-0.6), Sabetta 20,3 milyon ton (%-2,0), Varandey 3,4 milyon ton (%-9,1) ve Arkhangelsk 2,4 milyon ton (%-0.6) şeklindedir.2
Rusya Federasyonu Arktik bölgesinin gelişimi, dış ticaret ilişkilerinin sağlanması ve malların taşınması bağlamında lojistik ve tedarik zinciri planlarında bölgedeki limanlarının önemi her geçen gün artmaktadır. İlk olarak Barents Denizi’nde bulunan Murmansk, Naryan Mar ve Varandey limanları incelenecek olursa Murmansk en kapsamlı liman olarak öne çıkmaktadır. 1 Eylül 1915’te kurulan liman; balık limanı, ticaret limanı ve yolcu limanı olmak üzere üç bölümden oluşmaktadır. Yıllık taşıma kapasitesi 26.611 tondur. Kuzeybatının en büyük limanları arasında yer alan Murmansk limanı, yıl boyunca ticari gemilerin seyrine imkân sağlayarak okyanusa açık erişime sahip Batı Avrupa, ABD’nin doğu kıyısı, Kuzey Denizi Yolu ve Svalbard Takımadaları’nın limanlarına bağlantı sağlamaktadır.3 Naryan Mar limanı, Naryan Mar ve Amderma terminallerini içermektedir. Peçora Nehri üzerinde yer alan limanın yıllık taşıma kapasitesi 501.016 tondur. Liman yılın belli zamanlarında tamamen donmaktadır ve Haziran-Kasım ayları arasındaki yaz döneminde seyrüsefer gerçekleştirilmektedir.4 Yıl boyunca çalışan Varandey limanı, Varandey Körfezi bölgesinde Barents Denizi kıyısında yer almaktadır ve Nenets Özerk Okrugu’nun kuzeyinde üretilen petrolün deniz yoluyla ihracatı için inşa edilmiştir. Deniz gemilerine petrol sevkiyatı, kıyıdan 22,5 km uzaklıkta, sabit bir deniz buzuna dayanıklı nakliye iskelesi vasıtasıyla kıyıdan gelen rezervuarlardan petrol pompalayan iki su altı boru hattının birbirine bağlandığı kıyıdan yola çıkarak gerçekleştirilir. Varandey terminalinden petrol ihracatı, 2007-2009 yıllarında Aker Arctic teknolojisi kullanılarak özel olarak inşa edilen 85,3 bin m3 kapasiteli üç Sovcomflot mekik tankeri tarafından gerçekleştirilmektedir: “Vasily Dinkov”, “Kaptan Gotsky” ve “Timofuy Guzhenko.” Limanın taşıma kapasitesi yılda 12.100 bin tondur.5
Beyaz Deniz’inde Vitino, Kandalaksha, Onega, Arkhangelsk ve Mezen limanları bulunmaktadır. 1584 yılında kurulan Arkhangelsk limanı, Rusya Federasyonu’nun ilk Arktik limanı olması özelliğiyle önem taşımaktadır. Arkhangelsk limanının yıllık taşıma kapasitesi 11,772 tondur. Coğrafi konumu gereği, boğazlar üzerinde herhangi bir kısıtlama olmaksızın batı ve doğu yönlerinde Beyaz Deniz üzerinden okyanusa doğrudan erişim sağlamaktadır.6 Yıl boyunca çalışan Vitino limanı, Beyaz Deniz’in Kandalaksha Körfezi’nde yer almaktadır. Yük terminalinin taşıma kapasitesi yılda 11 bin tondur.7 1915 yılında kurulan Kandalaksha limanı, Murmansk bölgesinin Kandalaksha kasabasında, Kandalaksha Körfezi’nin doğusunda yer alan bir yük terminalidir.8 Liman yıl boyunca çalışmaktadır. 2008 yılından bu yana limanın kargo cirosu yılda 1 milyon ton kömür seviyesinde sabittir.9 Onega limanı 11 Mart 1781 tarihinde kurulmuştur. Yıllık taşıma kapasitesi 261,5 tondur.10 Beyaz Deniz’de bulunan son liman ise Mezen Nehri üzerinde yer alan Mezen limanıdır. Haziran-Kasım ayları arasında çalışan limanın taşıma kapasitesi yılda 132 bin tondur.11
Kara Deniz’inde bulunan limanlar: Sabetta, Dikson, Dudinka, Amderma ve Igarka’dır. Rusya’nın en genç limanı özelliği taşıyan Sabetta, Yamal LNG projesi için inşa edilmiştir. Federal bütçeden inşaata 47 milyar rublenin üzerinde harcama yapılmıştır. Ana liman tesisleri şunları içermektedir: LNG tesisinin teknolojik üst geçidi, iki LNG yükleme iskelesi ve buz koruma tesisleri. Liman, yılda 16 milyon ton LNG ve 1,35 milyon tona kadar gaz kondensatının deniz yoluyla taşınmasını sağlayabilmektedir. Yuzhno-Tambeyskoye gaz sahası ve açık deniz petrol ve gaz sahalarının geliştirilmesinde liman önemli bir konumdadır.12 22 Mayıs 1934’te kurulan Dikson limanının kurulma amacı, gemilerin park edilmesi ve kömürle doldurulması için Kuzey Deniz Yolu’nda bir üs olmaktır. Yıllık taşıma kapasitesi 120 bin tondur. Dudinka limanı, yapım aşamasında olan Norilsk Madencilik ve Metalurji tesisini tedarik etmek amacıyla 1935 yılında kurulmuştur. Limanın yıllık taşıma kapasitesi 1885 tondur. Liman, yabancı gemilerin ve denizaltı araçlarının girişine karşı mobil güvenlik alarm sistemi ile donatılmıştır. 2012 yılından bu yana Haziran-Ekim ayları arasında çalışmaktadır. Amderma limanı ise Temmuz-Ekim ayları arasında çalışmaktadır. Limanda petrol taşıma terminali bulunmamakta, dökme yükleri ve kömürü taşımaktadır. 2014 yılında, yaklaşım kanalında ve rıhtımların yakınında derinlik ölçümlerinin olmaması nedeniyle limanda navigasyon yapılmamıştır. Son olarak Igarka limanı ise 15 Haziran 1928’de kurulmuştur. Okyanus gemilerinin girebileceği Yenisey’in en güneydeki liman noktasıdır. 2000 yılında Vankor petrol ve gaz sahasının geliştirilmesi için Igarka aracılığıyla Haziran ayından Eylül ayına kadar endüstriyel ekipman tedarik edilmiştir. Limanda temel olarak ihracat için orman ve kereste taşımacılığı yapılmaktadır.13
Laptev Denizi ve Doğu Sibirya Denizi’nde bulunan limanlar Pevek, Hatanga ve Tiksi’dir. 20 Nisan 1951’de kurulan Pevek limanı, Rusya’nın en kuzeyindeki liman olma özelliği taşımaktadır. Yük terminallerinin taşıma kapasitesi yılda 330 bin tondur. Liman Temmuz başından Ekim sonuna kadar çalışmaktadır. Hatanga limanı, 25 Aralık 1954 tarihinde kurulmuştur. Taşıma kapasitesi yılda 95 bin tondur. Temmuz ayından Eylül ayına kadar çalışmaktadır. Son olarak Tiksi limanının yıllık taşıma kapasitesi 67 bin tondur. Limandan gıda ve sanayi ürünleri, inşaat malzemeleri, yakıt ve ekipman ithalatı yapılmaktadır. Liman filosu, kargo ve yolcu gemileri, römorkörlerin yanı sıra kumun çıkarılması ve taşınması ile ilgili kuru yük gemileri, bir gemi onarım üssü ve bir dalış istasyonu içerir.
Bering Denizi’nde bulunan limanlar: Providence, Beringovsky, Anadyr ve Egvekinot’tur. 1937’de kurulan Providence limanının yıllık taşıma kapasitesi 345,4 bin tondur. Liman, Uelen ve Lavrentiya deniz terminallerinin su alanlarını içermektedir. Mayıs başından Ocak başına kadar çalışmaktadır. Kuzey Deniz Yolu boyunca buzkıranları takip eden gemilerin buluşma noktasıdır. Liman gemisini demirlemek için sahile yakın özel donanımlı yerler, tam döner bom kaldırma mekanizmaları ile donatılmıştır. Beringovsky limanı 1941 yılında kurulmuştur. Limanın kurulma amacı, yakınlarındaki bir yatakta çıkarılan kömürün ihracatıdır. Temmuz-Ekim ayları arasında çalışan limanın yıllık taşıma kapasitesi 646 bin tondur. Anadyr limanı, Chukotka’daki en büyük limandır. Uzak Doğu’nun hidrometeorolojik özellikleri açısından en zor limanlarından biridir. Haziran-Ekim ayları arasında çalışmaktadır. Egvekinot limanı 1947’de kurulmuştur. Haziran-Ekim ayları arasında çalışan limanın yıllık taşıma kapasitesi 350 bin tondur. Limandan yapılan ana taşımacılık: kömür, genel ve orman yükleridir.14
Rusya’nın kuzeyindeki deniz limanları, Arktik bölgesi ve Rusya Federasyonu’nun ulaştırma ve lojistik kompleksinin ayrılmaz bir parçası, dış ekonomik stratejinin en önemli bileşenidir. Kuzey limanlarının bu bağlamda öneminin vurgulandığı bir diğer husus ise Kuzey Deniz Yolu ve yeni ticaret yolu üzerine yapılan politikalardır. 2018’deki Federal Meclis’e yıllık mesajı sırasında Vladimir Putin, 2024’te Kuzey Deniz Yolu kargo cirosunun hacmini yılda 80 milyon tona çıkarmanın planlandığını açıklamıştır.15 2020 yılında Kuzey Denizi Yolu kargo taşımacılığı hacmi, yaklaşık olarak 33 milyon tondur. Bu hedeflerin tutturulması için Arktik bölgesindeki liman altyapısının yoğun bir şekilde gelişmesi, mevcut olanların çağdaşlaştırılması ve yüklerin taşınması için yeni kapasitelerin yaratılması gerekmektedir.
