Lat. Phocoena phocoena
İng. Harbour porpoise
Liman muturu diğer altı mutur türü ile Phocoenidae familyası içinde sınıflandırılır. Atlantik Kanada’nın bazı bölgelerinde “püfleyen domuz” olarak anılır. Norveççe ortak adı olan “nişe,” yunusun nefes almak için yüzeye çıktığında çıkardığı sese atıfta bulunarak, hapşırmak için kullanılan eski bir İskandinav kelimesinden türetilmiştir.
Liman muturu, Kuzey Yarım Küre’nin ılıman ve kuzey sularında yaşayan küçük bir dişli balinadır.1 Kısa, tıknaz bir gövdeye sahiptir ve bu da yuvarlak bir görünüme neden olur. Bu adaptasyon, bu türün soğuk kuzey iklimlerinde ısı kaybını sınırlamasına yardımcı olur. Sırt tarafı ve kuyruğu koyu gridir. Çene ve karın kısmı ise koyu gri sırt rengine zıt olacak şekilde açık gridir. Yüzeye çıktığında yaptığı karakteristik öne doğru yuvarlanma hareketiyle birlikte üçgen şeklindeki sırt yüzgeci, bu türün denizde kolayca tanınmasını sağlar.
Ortalama olarak, yetişkin dişi 150 cm uzunluğa ulaşır ve yaklaşık 75 kg ağırlığındadır. Erkekler dişilerden daha küçüktür, sadece 145 cm ve 60 kg’a kadar büyürler. Liman muturlarının üst çenelerinde 22-28 çift ve alt çenelerinde 21-25 çift olmak üzere küçük kürek şeklinde dişleri vardır. Dişlerin bu kürek şekli, muturları, konik dişlere sahip yunus ailesinin üyelerinden ayıran bir özelliktir.2
Kuzey Pasifik, Kuzey Atlantik ve Karadeniz’in kıyı suları boyunca dağılım gösterirler. Bu havzaların her birindeki muturlar üreme açısından izole olmuş durumdadır ve bu da bu türün alt türlere bölünmesine neden olmuştur. Atlantik Okyanusundaki alt tür P. p. phocoena phocoena, Pasifik Okyanusundaki alt tür P. p. Vomerina ve Karadeniz’deki alt tür P. p. Relicta olarak isimlendirilir. Bu alt türler biçimsel ve genetik olarak birbirlerinden farklıdır. Örneğin, Atlantik liman muturlarının kafatasları daha büyük ama çeneleri Pasifik liman muturlarından daha kısadır. Liman muturları için küresel birey sayısı en az 700.000 olarak tahmin edilmektedir. Özellikle Kuzey Denizi, yaklaşık 335.000 mutur barındıran önemli bir mutur yaşam alanıdır.3
Liman muturu esas olarak balık ile beslenir ancak bazı bölgelerde kalamar ve kabukluları da avlar. Ringa balığı, çaça balığı ve hamsi gibi yüksek yağ içeriğine sahip küçük pelajik sürü balıkları ve bir dizi dipte yaşayan balık türü yaygın av türleridir. Liman muturları genellikle 200 m’den daha az derinlikteki sularda deniz tabanına yakın yerlerde avlanır ancak geceleri de pelajik beslenirler.4 Liman muturları bazen yaygın şişe burunlu yunusu tarafından saldırıya uğrar ve mümkün olduğunca bu türlerle temastan kaçınırlar.5 ollanda’da gri fokların liman muturlarını avladığı ve önemli ölüm oranlarından sorumlu olduğu düşünülmektedir.6 Köpekbalıkları ve katil balinalar da liman muturlarını avlayan diğer canlılardır.
Bazı araştırmalar, muturların bir bölgede uzun süre kalabileceğini göstermiştir. Ancak kıyıya paralel hareketlerinin ve kıyı bölgeler ile açık arasında göçlerin olduğu da bilinmektedir. Liman muturlarının 220 m’ye kadar dalış yapabildiği gözlemlenmiştir. Dalışların çoğu yaklaşık bir dakika uzunluğundadır ancak 5 dakikanın üzerindeki dalışlar da kaydedilmiştir.7 Yüzme ve yüzeye çıkma hareketleri hızlıdır ancak nadiren sudan dışarı sıçrarlar. Liman muturları, vücut boyutlarına kıyasla son derece kalın bir balina yağına sahiptir ve bu, soğuk sularda nispeten küçük gövdelerinin vücut sıcaklıklarını düzenlemelerine yardımcı olur. Yavruların yağ tabakaları daha kalındır ve yetişkinlere göre vücudun daha fazla bölgesine yayılmıştır. Bu da onlara ısıyı korumak için mükemmel bir olanak sağlar. Liman muturları normalde 1-3 birey içeren küçük gruplar hâlinde bulunur. Nadir durumlarda çok daha büyük kümeler de oluştururlar.
Yeni doğduğunda liman muturları genellikle yaklaşık 70-75 cm uzunluğunda ve 5 kg ağırlığındadır.8 Yavrulama mevsimi bölgeden bölgeye değişir ancak çoğu bölgede yavrulama Mayıs’tan Ağustos’a kadar gerçekleşir. Gebelik süresi yaklaşık 10,5 aydır. Yavrular 1 yaşından önce sütten kesilir ancak birkaç aylık olduklarında kril gibi küçük avları yakalamaya başlayabilirler. 20 yıldan daha uzun yaşadıkları belgelenmiş olmasına rağmen liman muturlarının ortalama ömrü 8-10 yıldır.
Liman muturları kıyı sularında yaşadıkları için insan kaynaklı olumsuz etkilere maruz kalırlar. Bunların başında ötrofikasyon, kimyasal kirlilik, gürültü ve gemi trafiği gelmektedir. Küresel olarak bu tehditler popülasyonlarını tehlikeye düşerecek etkiye sahip değildir ve bu sebeple Uluslararası Doğa Koruma Birliği’nin Kırmızı Listesinde “asgari endişe duyulan tür” olarak listelenmişlerdir. Fakat Baltık Denizi ve Karadeniz’deki popülasyonlar Uluslararası Doğa Koruma Birliği tarafından sırasıyla “kritik tehlikede” ve “tehlikede” olarak listelenmiştir.
